Minął zaledwie rok od wejścia w życie ustawy z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr 228, poz. 2255 z późn. zm.), a już ustawodawca dokonuje reformy systemu, który w ubiegłym roku wzbudził tyle kontrowersji, by przypomnieć chociażby ogólnokrajowe protesty związane z likwidacją Funduszu Alimentacyjnego. W powszechnej fali krytyki oraz w obliczu nieprzewidzianych skutków, jak np. fala rozwodów związanych z próbą uzyskania świadczeń z tytułu samotnego wychowywania dziecka ustawodawca zdecydował się na reformę, która w założeniu wyjść ma naprzeciw oczekiwaniom samotnych rodziców, którzy nie mogą wyegzekwować od drugiego rodzica kwot zasądzonych alimentów, a w pewnym sensie stanowi powrót do idei Funduszu Alimentacyjnego. Tak powstała ustawa o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej, wprowadzająca instytucję zaliczek alimentacyjnych oraz w znacznym stopniu zmieniająca ustawę o świadczeniach rodzinnych. Nowa ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, przy czym większość przepisów zmieniających zasady świadczeń rodzinnych wejdzie w życie od najbliższego okresu zasiłkowego, tj. od dnia 1 września 2005 roku (w chwili, gdy piszę ten tekst ustawa nie została jeszcze opublikowana w Dzienniku Ustaw).
Ustawodawca wyszedł z założenia, skądinąd słusznego, że to nie społeczeństwo, lecz rodzice wini łożyć na utrzymanie swoich dzieci. Dlatego też nowe przepisy nakładają na samotnych rodziców obowiązek występowania do sądu z pozwem o zasądzenie alimentów. Osoba, która chce otrzymać świadczenie z tytułu samotnego wychowywania dziecka, czy to w formie zaliczki alimentacyjnej, czy w formie dotychczas obowiązującego dodatku do zasiłku rodzinnego (w tym wypadku przy kryterium dochodowym 504 zł na osobę, lub 583 zł gdy w rodzinie jest dziecko niepełnosprawne), musi wystąpić do sądu o zasądzenie alimentów, z wyjątkami, o których w dalszej części.
Na wstępie kilka kwestii definicyjnych
Osobą uprawnioną, która może ubiegać się o przyznanie zaliczki alimentacyjnej jest osoba uprawniona do świadczenia alimentacyjnego na podstawie tytułu wykonawczego (a więc z reguły wyroku sądowego zasądzającego alimenty), którego egzekucja okazała się bezskuteczna, wychowywana przez osobę samotną. Osobą uprawnioną jest więc dziecko wychowywana przez osobę samotną, na które zasądzone zostały alimenty, przy czym egzekucja komornicza alimentów okazała się z jakiegokolwiek powodu bezskuteczna. Osobą uprawnioną jest także pełnoletnia osoba ucząca się, nie pozostająca na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub mająca zasądzone od obojga rodziców alimenty (jeżeli wyrok orzekający alimenty został wydany przed ukończeniem przez tę osobę 18 roku życia). Dłużnikiem alimentacyjnym jest osoba zobowiązana do świadczenia alimentacyjnego na podstawie tytułu wykonawczego, którego egzekucja jest bezskuteczna. Bezskuteczność egzekucji oznacza zaś niemożność wyegzekwowania należności za okres ostatnich trzech miesięcy.
Kryterium dochodowe
Ustawa wprowadza kryterium dochodowe w wysokości 583 zł na osobę w rodzinie. Kwota ta podlegać będzie weryfikacji co 3 lata, przy czym termin pierwszej weryfikacji ustalony został na 1 września 2006 roku. Oprócz tego, co związane jest z pewną dwutorowością systemu wsparcia (o czym w dalszej części) nadal obowiązuje kryterium dochodowe przewidziane przez ustawie o świadczeniach rodzinnych: 504zl na osobę w rodzinie albo 583 zł w przypadku, gdy członkiem rodziny jest dziecko mające orzeczony umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności.
Zaliczka alimentacyjna
Zaliczka alimentacyjna przysługuje osobie uprawnionej (a więc dziecku, na które zostały zasądzone alimenty, których egzekucja okazała się bezskuteczna) do ukończenia 18 roku życia, a w przypadku, gdy kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej – do ukończenia 24 roku życia .Zaliczka alimentacyjna przysługuje zatem tylko osobie, która ma orzeczone alimenty, ich egzekucja za okres minimum ostatnich trzech miesięcy okazała się bezskuteczna, ma określony wiek oraz dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kryterium dochodowego 583 zł. Zaliczka alimentacyjna nie przysługuje, jeżeli osoba uprawniona:
1) przebywa w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w rodzinie zastępczej,
2) zawarła związek małżeński,
3) sama jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko.
Zaliczka alimentacyjna przysługuje do wysokości zasądzonego świadczenia alimentacyjnego albo w sytuacji częściowego wyegzekwowania należności do wysokości różnicy pomiędzy kwotą należną a wyegzekwowaną, nie więcej jednak niż:
1) w przypadku gdy w rodzinie są jedna lub dwie osoby uprawnione do zaliczki – 170 zł dla osoby uprawnionej, ewentualnie 250 zł jeśli osoba uprawniona ma orzeczoną niepełnosprawność (dziecko do 16 roku życia) lub znaczny stopień niepełnosprawności,
2) w przypadku, gdy w rodzinie są więcej niż dwie osoby uprawnione – 120zl dla osoby uprawnionej lub 170 zł dla osoby niepełnosprawnej.
Ustawa podwyższa kwoty zaliczek alimentacyjnych dla osób o szczególnie niskich dochodach, nie przekraczających na osobę w rodzinie 50% kwoty kryterium dochodowego, a więc 291,5 zł. Dla tych osób kwotę zaliczki alimentacyjnej zwiększa się odpowiednio:
1) gdy w rodzinie są nie więcej niż dwie osoby uprawnione – zaliczka wynosi 300 zł na osobę uprawnioną lub 380 gdy osoba uprawniona jest niepełnosprawna,
2) gdy w rodzinie SA więcej niż dwie osoby uprawnione – zaliczka wynosić będzie 250zl na osobę lub 300 zł na osobę niepełnosprawną
Ustawodawca wprowadził możliwość podwyższenia zasadniczych kwot zaliczki alimentacyjnej w drodze uchwały rady gminy. Z uwagi na stan finansów organów samorządowych korzystanie z tego uprawnienia należeć będzie jednak do rzadkości.
Postępowanie
W pierwszej kolejności należy uzyskać wyrok zasądzający alimenty, z którym po nadaniu klauzuli wykonalności należy zwrócić się do komornika o przeprowadzenie egzekucji należności z majątku dłużnika alimentacyjnego. Omawiana ustawa dokonuje przy tym zasadniczych zmian w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w przypadku egzekucji należności alimentacyjnych. W przypadku bowiem, gdy egzekucja dotyczy alimentów wierzyciel kierując wniosek o wszczęcie egzekucji nie ma obowiązku wskazywać sposobu egzekucji ani majątku dłużnika. W tym wypadku obowiązywać będzie domniemanie, że wniosek dotyczy wszelkich możliwych sposobów egzekucji (z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości – w tym wypadku taki sposób prowadzenia egzekucji należy wyraźnie wskazać we wniosku o jej wszczęcie). Komornik zobowiązany będzie z urzędu przeprowadzić dochodzenie w celu ustalenia zarobków i stanu majątkowego dłużnika oraz jego miejsca zamieszkania, w razie potrzeby korzystając z pomocy policji. Dochodzenie takie powinno być przeprowadzane okresowo nie rzadziej niż co sześć miesięcy. W razie powstania zaległości w płatności alimentów za okres powyżej roku komornik zobowiązany będzie do złożenia wniosku o wpisanie dłużnika alimentacyjnego do rejestru dłużników niewypłacalnych Krajowego Rejestru Sądowego.
W przypadku, gdy prowadzona przez komornika egzekucja (za okres co najmniej 3 miesięcy) okazała się bezskuteczna, złożyć należy u komornika sądowego wniosek o ustalenie prawa do zaliczki alimentacyjnej. Wniosek ten wraz z niezbędnymi dokumentami oraz zaświadczeniem o bezskuteczności egzekucji komornik przekaże właściwemu organowi, którym jest wójt (burmistrz, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej. Wniosek o ustalenie prawa do zaliczki alimentacyjnej może złożyć osobiście osoba uprawniona, jej przedstawiciel ustawowy albo opiekun prawny. Prawo do zaliczki alimentacyjnej ustala się począwszy od miesiąca, którym został złożony u komornika sadowego wniosek wraz z wymaganą dokumentacją, na czas określony do końca okresu zasiłkowego. Wyżej była już mowa o tym, kiedy zaliczka alimentacyjna nie przysługuje. Dla przypomnienia, będzie tak w sytuacji, gdy osoba uprawniona:
1) przebywa w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w rodzinie zastępczej,
2) zawarła związek małżeński,
3) sama jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko.
Ustawa przewiduje także możliwość wstrzymania wypłaty już przyznanej zaliczki alimentacyjnej. Obowiązek taki ciążył będzie na organie, gdy:
1) osoba uprawniona otrzymuje świadczenie alimentacyjne w pełnej wysokości (w sytuacji gdy dalsza egzekucja okazała się skuteczna albo dłużnik z własnej inicjatywy uiszcza zasądzone świadczenia),
2) odmówiono udzielenia organowi właściwemu informacji mających wpływ na wypłatę zaliczki lub podano informacje nieprawdziwe,
3) odmówiono udzielenia komornikowi sądowemu informacji mających wpływ na skuteczność egzekucji lub podano w tym zakresie informacje nieprawdziwe.
Opierając się na zasadzie, iż zaliczka alimentacyjna nie może przekraczać wysokości zasądzonego świadczenia alimentacyjnego przewidziane zostały zasady zmiany wysokości przyznanej zaliczki w sytuacji gdy ulęgła zmianie wysokość zasądzonych sądownie alimentów. W tym wypadku zmiany w wysokości zaliczki dokonuje się począwszy od miesiąca wpływu tytułu egzekucyjnego (wyroku sądowego) do komornika sądowego prowadzącego postępowanie egzekucyjne. Wskazać jeszcze należy, iż osoba, która pobrała nienależnie zaliczkę alimentacyjną jest zobowiązana do jej zwrotu.
Na koniec wspomnieć należy o pewnym wyjątku, umieszczonym przez ustawodawcę nie wiedzieć dlaczego wśród przepisów końcowych ustawy. Zgodnie z art. 29 osoba uprawniona do świadczenia alimentacyjnego na podstawie tytułu wykonawczego, którego egzekucja okazała się bezskuteczna, wychowywana przez osobę pozostająca w związku małżeńskim, nabywa prawo do zaliczki alimentacyjnej przez okres jednego roku, jeżeli osoba pozostająca w związku małżeńskim (tzn. zazwyczaj rodzic osoby uprawnionej) złożyła do sądu pozew o rozwód albo separację i spełnione są pozostałe warunki określone w ustawie. W tym przypadku do składu rodziny, w celu ustalenia jej dochodu, nie wlicza się małżonka zobowiązanego przez sąd do alimentacji. Przepis ten dotyczy tych rzadkich sytuacji, gdy rodzice tworzą jeszcze wspólną rodzinę, a jednocześnie w stosunku do jednego z rodziców sąd wydal wyrok określający zobowiązania alimentacyjne względem dziecka, a ponadto drugi z rodziców złożył w sądzie powództwo o rozwód bądź separację.
Dyscyplinowanie nierzetelnych dłużników
Ustawodawca opiera się na zasadzie, iż utrzymanie dziecka powinno w pierwszym rzędzie spoczywać na jego rodzicach, niezależnie od tego, czy tworzą rodzinę i wspólnie ponoszą te koszty, czy też dziecko wychowywane jest przez jednego rodzica. W tej drugiej sytuacji rodzic, który bezpośrednio nie wychowuje i utrzymuje swojego dziecka obciążony jest względem niego obowiązkiem alimentacyjnym. Obowiązek ten wynika z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zaś w przypadku, gdy rodzic nie wywiązuje się z niego dobrowolnie – obowiązek taki nakłada na niego orzeczenie sądu, określające wysokość alimentów, które powinien świadczyć na rzecz swojego dziecka. Takie orzeczenie sądu może być przymusowo egzekwowane w drodze egzekucji komorniczej. Istotnym problemem jest sytuacja, gdy rodzic nie poczuwa się do obowiązku łożenia na utrzymania swojego dziecka, w związku z czym obowiązek ten w całości spada na drugiego rodzica. W stanie prawnym obowiązującym do końca kwietnia 2004 roku funkcjonował Fundusz Alimentacyjny, którego zadaniem była wyplata, ze środków budżetowych kwot zasądzonych alimentów. Od pierwszego maja 2004 roku Fundusz Alimentacyjny uległ likwidacji, zaś w miejsce dotychczas wypłacanych świadczeń z tego Funduszu pojawił się dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka, płatny wraz z zasiłkiem rodzinnym. Wciąż jednak pozostawał problem skutecznej egzekucji alimentów orzekanych wyrokiem sądowym. Nie do zaakceptowania jest bowiem sytuacja, w której rodzic dziecka – osoba bezpośrednio zobowiązana do ponoszenia kosztów jego utrzymania, uchyla się od tego obowiązku, zaś koszty te obciążają cale społeczeństwo. W nowej ustawie zdecydowano się zaostrzyć środki podejmowane wobec nierzetelnych dłużników alimentacyjnych, mając przede wszystkim na uwadze poprawę skuteczności prowadzonych egzekucji.
W przypadku bezskuteczności egzekucji zasądzonych świadczeń alimentacyjnych (przez okres co najmniej 3 miesięcy) komornik sadowy prowadzący postępowanie zobowiązany jest do poinformowania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika. Organ ten ma obowiązek przekazać komornikowi wszelkie informacje istotne dla skuteczności egzekucji. Na wniosek tegoż organu właściwy ośrodek pomocy społecznej przeprowadzi wywiad środowiskowy u dłużnika alimentacyjnego. W przypadku zaś, gdy dłużnik alimentacyjny nie może wywiązać się ze swych zobowiązań z powodu braku zatrudnienia (co jest sytuacją bardzo częstą), organ gminy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika:
1) zwraca się do właściwego urzędu pracy o przedstawienie informacji o możliwościach aktywizacji zawodowej dłużnika alimentacyjnego,
2) występuje, w razie braku możliwości aktywizacji zawodowej, z wnioskiem do starosty o skierowanie dłużnika do prac organizowanych na zasadach robót publicznych.
W przypadku, gdy dłużnik alimentacyjny uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, odmawia podjęcia robót publicznych lub uchyla się od nich właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika organ gminy informuje o tym fakcie organ udzielający zaliczki alimentacyjnej. Ten z kolei organ może skierować wniosek o ściganie przestępstwa określonego w art. 209 § 1 kk (przestępstwo niealimentacji zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat dwóch) oraz wystąpić do starosty z wnioskiem o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego.
Istotną nowością jest przepis art. 6 ustawy, zgodnie z którym organ właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wierzyciela może wytoczyć powództwo przeciwko osobom zobowiązanym do świadczeń alimentacyjnych w dalszej kolejności. W tym miejscu przytoczyć należy unormowanie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z art. 128 tej ustawy obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Zobowiązanym do łożenia na utrzymanie osoby uprawnionej jest więc są nie tylko rodzice, ale także dziadkowie oraz pełnoletnie i samodzielnie utrzymujące się rodzeństwo. W pierwszym rzędzie obowiązek alimentacyjny obciąża jednak rodziców dziecka, dopiero zaś ich nie (nie żyją lub nie można ustalić miejsca ich pobytu) albo gdy nie są w stanie zadośćuczynić swojemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od nich na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe (ewentualnie połączone z nadmiernymi trudnościami) obowiązek alimentacyjny obciążać będzie dziadków, a następnie rodzeństwo. Obowiązek ten musi zostać stwierdzony orzeczeniem sądu, dlatego też ustawodawca wprowadził możliwość wytoczenia stosownego powództwa przez właściwy organ. Organowi temu przysługują przed sądem uprawnienia prokuratora, a więc zasadniczo uprawnienia analogiczne do uprawnień strony postępowania.
Wydatki budżetu państwa na zaliczki alimentacyjne, w założeniu przynajmniej, powinni zwrócić dłużnicy alimentacyjny, których nierzetelność spowodowała konieczność wypłaty tych świadczeń. Dłużnik alimentacyjny zobowiązany będzie do zwrotu właściwemu organowi należności w wysokości wypłaconych osobie uprawnionej zaliczek, powiększonej o 5%. Kwota ta w równych częściach stanowić będzie dochód budżetu państwa oraz dochód własny gminy wypłacającej zaliczkę.
Zmiany w ustawie o świadczeniach rodzinnych
Omówiona wyżej ustawa o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej wprowadza również szereg zmian do obowiązującej od 1 maja 2004 roku ustawy o świadczeniach rodzinnych. Ustawa ta reguluje system zasiłku rodzinnego wraz z odpowiednimi dodatkami oraz świadczeń opiekuńczych. Co istotne bez zmian pozostawiono kwotę kryterium dochodowego, od którego uzależnione jest przyznanie zasiłku rodzinnego oraz świadczenia pielęgnacyjnego. W dalszym ciągu jest to kwota 504 zł na osobę w rodzinie albo, w przypadku, gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności (dziecko do ukończenia 16 lat) lub orzeczeniem o umiarkowanym bądź znacznym stopniu niepełnosprawności (dziecko powyżej 16 roku życia) – 583 zł na osobę w rodzinie.
Na wstępie sprawy definicyjne – dwie nowe kwestie wprowadzone w omawianej nowelizacji. Zdefiniowane zostało pojęcie rodziny wielodzietnej, które to pojęcie oznacza rodzinę wychowującą troje lub więcej dzieci mających prawo do zasiłku rodzinnego. Ponadto zdefiniowano na nowo pojęcie osoby samotnie wychowującej dziecko. Osobą taką jest panna, kawaler, osoba pozostająca w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, osoba rozwiedziona, wdowa lub wdowiec, jeżeli wspólnie nie wychowuje dziecka z ojcem lub matką dziecka. Takie określenie, kładące nacisk na element rzeczywistego samotnego wychowywania dziecka, nie zaś jedynie na stronę formalną, pozwolić ma, w założeniu ustawodawcy, na ograniczenie liczby fikcyjnych rozwodów (separacji) przedsiębranych jedynie w celu uzyskania dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Wiąże się to również z faktem, iż w przypadku osoby samotnie wychowującej dziecko przesłanką uzyskania świadczenia rodzinnego będzie wystąpienie z powództwem o zasądzenie alimentów od drugiego rodzica (o tym niżej). W dalszej części skupię się jedynie na zmianach wprowadzonych obecną reformą. W pozostałym zakresie ustawa obowiązuje w kształcie dotychczasowym, zaś z braku miejsca nie sposób po raz kolejny szczegółowo omawiać całej regulacji – o ustawie tej pisałem w jednym z zeszłorocznych numerów Razem z Tobą.
Podstawą systemu świadczeń przewidzianych w tej ustawie jest zasiłek rodzinny, do którego przysługiwać mogą różnorakie dodatki. Zasiłek rodzinny przysługuje, przy spełnieniu kryterium dochodowego, do ukończenia przez dziecko:
1) 18 roku życia lub
2) nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia albo
3) 24 roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.
Zasiłek rodzinny przysługuje także osobie pełnoletniej uczącej się w szkole lub w szkole wyższej, która nie pozostaje na utrzymaniu rodziców, którzy nie żyją, albo też żują ale zasądzono od nich na rzecz tej osoby alimenty – w tym wypadku wyrok musi zostać wydany przed osiągnięciem przez tę osobę pełnoletności. W bieżącym okresie zasiłkowym, tj. do dnia 31 sierpnia 2006 roku wysokość zasiłku rodzinnego wynosi:
– 43 zł na pierwsze i drugie dziecko,
– 53 zł na trzecie dziecko,
– 66 zł na czwarte i kolejne dziecko.
Zasiłek rodzinny nie będzie przysługiwał, jeżeli:
a) dziecko lub osoba ucząca się pozostają w związku małżeńskim,
b) dziecko zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w rodzinie zastępczej,
c) dziecko lub osoba ucząca się jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko,
d) osobie samotnie wychowującej dziecko nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od drugiego rodziców, z wyjątkiem sytuacji, gdy drugi z rodziców nie żyje lub jest nie znany albo też powództwo o świadczenie alimentacyjne zostało przez sąd oddalone.
Z dniem 1 września bieżącego roku zlikwidowany zostanie dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania. Dla przypomnienia, dodatek taki, w wysokości 400 zł, przysługiwał przez okres trzech lat, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, osobie samotnie wychowującej dziecko, która utraciła prawo do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu okresu jego pobierania. Ustawodawca wprowadził jednak przepis przejściowy, chroniący prawa nabyte. Zgodnie z tym przepisem osoby, które taki dodatek mają otrzymywać do 31 sierpnia bieżącego roku, otrzymywać będą go nadal do zakończenia trzyletniego okresu jego pobierania, pod warunkiem, że spełniać będą dotychczas określone warunki.
Największe zmiany ustawodawca przygotował dla osób, które chciałyby otrzymywać dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Zmiany te wynikają z przewodniej idei tej reformy, zgodnie z którą to na rodzicach dziecka w pierwszym rzędzie spoczywa obowiązek łożenia na jego utrzymanie. Dopiero w chwili, kiedy z jakichś względów zapewnienie utrzymania dziecka przez oboje rodziców okaże się niemożliwe, uzasadniona będzie interwencja państwa. Tak więc w przypadku samotnego wychowywania dziecka koniecznością jest wystąpienie na drogę sądową przeciwko drugiemu rodzicowi z powództwem o świadczenia alimentacyjne. Jak już była mowa wyżej, jest to warunek niezbędny (w przypadku osoby samotnie wychowującej dziecko) otrzymania zasiłku rodzinnego. Ten sam warunek został przez ustawodawcę powtórzony przy regulacji dotyczącej dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Dodatek ten przysługiwał będzie samotnie wychowującym dziecko matce lub ojcu, a także opiekunowi faktycznemu lub prawnemu dziecka, jeżeli nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od drugiego z rodziców, ponieważ:
1) drugi z rodziców dziecka nie żyje,
2) ojciec dziecka jest nieznany,
3) powództwo o ustalenia świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało przez sąd oddalone.
Dodatek ten będzie również przysługiwał pełnoletniej osobie uczącej się, jeżeli oboje rodzice tej osoby nie żyją.
Istotnym novum jest możliwość uzyskania tego dodatku przez osobę pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli małżonek jest pozbawiony władzy rodzicielskiej albo jest ubezwłasnowolniony bądź też przebywa w areszcie lub zakładzie karnym przez okres powyżej trzech miesięcy i dzieci nie mają zasądzonych świadczeń alimentacyjnych od tej osoby.
Opierając się na powyższym widać, iż istnieje konkurencja świadczeń. Osoby samotnie wychowujące dzieci mogą otrzymywać zaliczkę alimentacyjną albo dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka. O formie pomocy zadecyduje to, czy samotny rodzic ma zasądzone alimenty, których egzekucja okazała się bezskuteczna, czy też świadczenia alimentacyjne nie zostały zasądzone. W tym pierwszym wypadku osoba uprawniona może otrzymać zaliczkę alimentacyjną (jeśli spełnia wszystkie opisane w pierwszej części artykułu warunki), w drugim zaś może ubiegać się o dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka. W tym wypadku zasiłek wraz z dodatkiem otrzyma jedynie wtedy, gdy świadczenia alimentacyjne nie zostały przyznane przez sąd z powodów wyżej wymienionych w punktach 1-3.
Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka przysługuje w wysokości 170 zł miesięcznie na dziecko, nie więcej jednak niż 340 zł na wszystkie dzieci. W przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności (poniżej 16 roku życia) lub o znacznym stopniu niepełnosprawności (powyżej 16 roku życia), kwotę dodatku zwiększa się o 80 zł na dziecko, nie więcej jednak niż o 160 zł na wszystkie dzieci. Ustawodawca podwyższył także kwoty dodatku dla osób o szczególnie niskich dochodach, nie przekraczających 50% kryterium dochodowego – a więc 252 zł na osobę w rodzinie, a w przypadku, gdy w rodzinie jest dziecko niepełnosprawne – 291,5 zł. W tych wypadkach kwotę dodatku zwiększa się o 50 zł na dziecko, nie więcej jednak niż o 100 zł na wszystkie dzieci. Podkreślić nadto należy, iż w przypadku, gdy rodzic ma prawo do dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania (dodatek ten zostanie zlikwidowany, jednak osoby dotychczas go pobierające będą ten dodatek otrzymywać do końca ustalonego trzyletniego okresu), wówczas dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka nie przysługuje.
Nowelizacja wprowadza możliwość uzyskania nowego dodatku do zasiłku rodzinnego, przysługującego z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej. Dla przypomnienia – rodziną wielodzietną zgodnie z ustawą jest rodzina wychowująca co najmniej troje dzieci mających prawo do zasiłku rodzinnego. Dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej przysługiwać będzie matce, ojcu opiekunowi faktycznemu lub prawnemu dziecka w wysokości 50zl miesięcznie na trzecie i na następne dzieci uprawnione do zasiłku rodzinnego.
Częściowej zmianie uległa regulacja dotycząca dodatku z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania. Dotychczas przysługiwał on matce lub ojcu, opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka lub osobie uczącej się m.in. na częściowe pokrycie wydatków związanych z zamieszkaniem w miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły ponadgimnazjalnej. Od września bieżącego roku dodatek taki przysługiwał też będzie, w przypadku dziecka lub osoby uczącej się, legitymującej się orzeczeniem o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności (przy czym nie zdefiniowano, o który stopień niepełnosprawności chodzi), także w przypadku nauki w szkole podstawowej lub gimnazjum. Bez zmian pozostaje wysokość dodatku:
– 80 zł miesięcznie w przypadku zamieszkania (w internacie, bursie lub stancji) przez ucznia w miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły,
– 40 zł miesięcznie w przypadku gdy uczeń dojeżdża do miejscowości, w której znajdującej się szkoła.
Istotnym novum jest możliwość podniesienia przez radę gminy (Radę Miasta) kwot dodatków do zasiłku rodzinnego. Podwyższenie kwot musi jednak zostać sfinansowane ze środków własnych gminy, co uprawnia do stwierdzenia, iż będą to raczej rzadkie wypadki.
Świadczenia opiekuńcze
Oprócz systemu zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami ustawa o świadczeniach rodzinnych normuje również kwestie dotyczące przyznawania i wypłaty świadczeń opiekuńczych, związanych z niepełnosprawnością uprawnionych osób. Są dwa rodzaje tych świadczeń: zasiłek opiekuńczy i świadczenie pielęgnacyjne.
Regulacje dotyczące zasiłku pielęgnacyjnego pozostały bez zmian. Dla przypomnienia, zasiłek pielęgnacyjny przysługuje :
1) niepełnosprawnemu dziecku,
2) osobie o znacznym stopniu niepełnosprawności w wieku powyżej 16 roku życia,
3) osobie, która ukończyła 75 rok życia, a także
4) osobie niepełnosprawnej w stopniu umiarkowanym w wieku powyżej 16 roku życia, jeżeli niepełnosprawność powstała przed ukończeniem przez tę osobę 21 lat.
Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje kwocie 144 zł miesięcznie.
Zmianie uległy regulacje dotyczące świadczenia pielęgnacyjnego. Przysługiwać ono będzie matce lub ojcu dziecka, ewentualnie także opiekunowi faktycznemu dziecka (w poprzednim stanie prawnym świadczenie przysługiwało także opiekunowi prawnemu dziecka), jeżeli nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności. Novum wprowadzonym przez omawianą nowelizację jest konieczność, aby było to orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczenie o niepełnosprawności dziecka zawierało wskazania o konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Bez zmian pozostała kwota świadczenia pielęgnacyjnego, która wynosi 420 zł miesięcznie. Inaczej określone zostały natomiast przypadki, kiedy świadczenie pielęgnacyjne nie będzie przysługiwać. Będzie tak w sytuacji, gdy:
1) osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty socjalnej, zasiłku stałego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego;
2) osoba wymagająca opieki:
a) pozostaje w związku małżeńskim;
b) została umieszczona w rodzinie zastępczej albo w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, została umieszczona w placówce zapewniającej całodobową opiekę przez co najmniej 5 dni w tygodniu,
3) jedna z osób w rodzinie ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury na to dziecko;
4) jedna z osób w rodzinie ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu korzystania z urlopu wychowawczego, albo do świadczenia pielęgnacyjnego na to lub na inne dziecko w rodzinie.
Kilka kwestii ogólnych
Ustawodawca wprowadził zasadę, zgodnie z którą w przypadku, gdy ośrodek pomocy społecznej przekazał organowi właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej informację, że osoba ta lub jej przedstawiciel marnotrawią wypłacane jej świadczenia rodzinne lub wydatkują je niezgodnie z przeznaczeniem, organ właściwy może zdecydować o przekazywaniu należnej osobie zaliczki w całości lub w części w formie rzeczowej.
Istotną nowością jest także przepis art. 24 ust. 3a, zgodnie z którym w przypadku utraty ważności orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności, jeżeli osoba niepełnosprawna uzyska ponownie orzeczenie o niepełnosprawności lub odpowiednim stopniu niepełnosprawności stanowiące kontynuację poprzedniego orzeczenia – prawo do świadczeń rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności ustalane będzie od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia. Zapewni to pewną ciągłość wypłacania świadczeń, niezależnie od mogącego się przeciągnąć w czasie postępowania o wydanie nowego orzeczenia o niepełnosprawności.
Wskazać należy również na nowododany ustęp 5 w artykule 26. Zgodnie z jego dyspozycją wniosek o dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka złożyć będzie można do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia.
Podsumowanie
Na zakończenie kilka słów podsumowania. Zasadnicza idea reformy sprowadza się do skłonienia samotnych rodziców do występowania z powództwami o zasądzenie alimentów od rodziców bezpośrednio nie wychowujących dzieci. Nowe zasady egzekucji zasądzonych świadczeń alimentacyjnych mają poprawić ściągalność alimentów i sprawić, że koszty utrzymania dzieci będą ponoszone przez osoby, na których ten obowiązek ciąży, nie zaś przez całe społeczeństwo. Dopiero w sytuacji, gdy egzekucja alimentów okazała się bezskuteczna, bądź z powodów ściśle określonych ustawowo alimenty nie zostały w ogóle przez sąd orzeczone, przysługiwać będą świadczenia finansowane z budżetu centralnego, czy to w postaci zaliczki alimentacyjnej, czy też w postaci dodatku do zasiłku rodzinnego. Kwestią najważniejszą w świetle omówionych zmian jest posiadanie orzeczenia zasądzającego alimenty, bądź też orzeczenia stwierdzającego niemożność ich zasądzenia. Osoby samotnie wychowujące dziecko, które z jakichkolwiek powodów nie wystąpią do sądu z powództwem o należne alimenty nie nabędą praw do żadnych świadczeń. Bartosz Kulesza Wersja archiwalna wpisu dostępna pod adresem: http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek_new_&nrartyk= 408
