Wraz ze zmianami postaw społeczeństwa wobec osób z niepełnosprawnościami zaczęło pojawiać się nowe spojrzenie na komunikację osób ze złożonymi problemami w porozumiewaniu się.
Wzajemna komunikacja jest jedną z podstawowych potrzeb każdego człowieka. Dzięki komunikacji możemy przekazywać swoje myśli, informacje, wyrażać uczucia, emocje, sygnalizować nasze potrzeby. Na co dzień zwykle posługujemy się komunikacją werbalną – porozumiewamy się za pomocą słów mówionych lub pisanych. Bardzo ważną rolę, zwłaszcza w wyrażaniu emocji, odgrywa również komunikacja niewerbalna – nasze gesty, mimika, wyraz twarzy, postawa ciała, ton i barwa głosu.
Do niedawna, gdy rozmawiano o problemach i trudnościach komunikacyjnych osób z niepełnosprawnością, zazwyczaj na myśl przychodziły nam osoby z uszkodzeniami słuchu i wzroku. Osoby głuche posługują się często językiem migowym, natomiast niewidome alfabetem Braille’a. Inne sposoby komunikacji wśród osób z różnymi niepełnosprawnościami i trudnościami były mniej znane i rozpowszechnione. Dzisiaj mówi się o nich coraz więcej.
Są bowiem osoby, które z różnych powodów nie mogą w wystarczającym stopniu porozumiewać się werbalnie. Ich proces mowy uległ opóźnieniu, uszkodzeniu lub zaistniały inne czynniki utrudniające komunikację. Mogą to być np. osoby z niepełnosprawnością intelektualną, autyzmem, mózgowym porażeniem dziecięcym, afazją, a także innymi zaburzeniami mowy na skutek chorób, urazów, itp. Nazywamy je osobami ze złożonymi zaburzeniami komunikacji.
W przypadku tych osób znaczącą rolę odgrywa nauka sposobów, które pozwolą im skutecznie się komunikować, nie tylko werbalnie, ale również za pomocą metod niewerbalnych. Wszyscy oni mogą posługiwać się specjalnymi rodzajami komunikacji, zwanymi AAC. Jest to skrót pochodzący z języka angielskiego (Alternative and Augumentative Communication), oznacza Komunikację Alternatywną i Wspomagającą.
Są to wszelkie metody komunikacji, którymi posługują się osoby, które z różnych powodów nie mogą mówić za pomocą słów lub ich mowa jest w pewnym stopniu niezrozumiała dla innych i nie pozwala im się skutecznie porozumiewać. Są to metody wykorzystujące: gesty, obrazki, symbole, piktogramy, zdjęcia, a także metody z wykorzystaniem technologii informacyjnej, np. komputera ze specjalnym oprogramowaniem, elektronicznych komunikatorów i tablic komunikacyjnych. Stanowią one strategie pomocnicze, które pozwalają na bardziej efektywną komunikację, czyli na to, żeby porozumieć się z drugim człowiekiem.
Komunikacja Alternatywna i Wspomagająca przeznaczona jest dla wszystkich tych, dla których mowa nie jest wystarczającym środkiem do tego, aby się porozumieć, aby móc coś przekazać i rozmawiać. Według wielu specjalistów z zakresu pedagogiki specjalnej i AAC brak komunikacji oznacza izolację, nie pozwala na wyrażanie siebie, swoich myśli i stanów emocjonalnych. Zdaniem dr Magdaleny Grycman, psychologa i neurologopedy, komunikacja jest życiem. Bez niej nie da się żyć. Wszędzie tam, gdzie mowa jest niewystarczająca, jest przestrzeń dla Komunikacji Alternatywnej i Wspomagającej.
Choć nauka i wprowadzanie AAC w życie dzieci i dorosłych osób ze złożonymi niepełnosprawnościami jest procesem trudnym i długotrwałym, to należy go realizować, ponieważ komunikowanie się z innymi ludźmi znacząco zmienia jakość życia. Jeżeli mamy szansę porozumiewać się, chce się nam żyć. Doskonale widzimy to na przykładzie takich książek i filmów jak „Chce się żyć” Macieja Pieprzycy czy „Motyl i skafander” Jean’a-Dominique Bauby. Bądźmy zatem otwarci na różne metody i sposoby komunikowania się.
Październik jest miesiącem Komunikacji Alternatywnej i Wspomagającej (AAC). Z tej okazji wiele szkół i placówek, do których uczęszczają uczniowie z różnymi niepełnosprawnościami i zaburzeniami komunikacji, organizuje co roku różne ciekawe wydarzenia. Stowarzyszenie Budujemy Przystań w Radomiu prowadzi Zespół Niepublicznych Placówek Oświatowych Specjalnych, w których uczą się dzieci i młodzież z mózgowym porażeniem dziecięcym oraz niepełnosprawnością sprzężoną – intelektualną i ruchową. Większość podopiecznych stowarzyszenia ma problemy w werbalnym porozumiewaniu się i posługuje się technikami AAC. Jednym z najważniejszych celów Przystani jest właśnie nauka komunikowania się i terapia osób ze złożonymi zaburzeniami komunikacji. Wykorzystywana jest do tego wiedza zatrudnionych tam specjalistów, a także odpowiednie narzędzia i sprzęt, m.in. C-eye – nowoczesne urządzenie komputerowe pozwalające na porozumiewanie się za pomocą ruchu gałek ocznych.
Co roku Stowarzyszenie organizuje Przegląd Recytatorski dla uczniów ze złożonymi problemami komunikacji. Biorą w nim udział uczniowie szkół podstawowych, którzy recytują wiersze za pomocą gestów, obrazów, symboli i innych technik AAC. Ich występy zostaną nagrane i będzie można je podziwiać na profilu Stowarzyszenia.
Pozwolę sobie również wspomnieć o kolejnym ciekawym wydarzeniu związanym z komunikacją, organizowanym przez radomskie liceum, w którym pracuję jako pedagog specjalny. X Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Integracyjnymi im. Stanisława Konarskiego w Radomiu jest szkołą wyjątkową. To jedyne na Mazowszu w pełni integracyjne liceum. Do każdej z naszych 20-osobowych klas uczęszcza do 5 uczniów z różnymi niepełnosprawnościami i schorzeniami. Szkoła dostosowana jest do ich indywidualnych potrzeb. Zatrudnieni są nauczyciele wspomagający, posiadający stosowną wiedzę i kwalifikacje do pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. W budynku zniesione są bariery architektoniczne. Posiadamy windę i podjazdy dla osób poruszających się na wózkach.
26 września obchodzimy Europejski Dzień Języków Obcych, który również stanowi okazję do rozmów na temat komunikacji międzyludzkiej. Każdego roku, ze względu na specyfikę i wyjątkowość naszego liceum, staramy się organizować ten dzień w sposób oryginalny i kreatywny. Jego główną organizatorką jest pani mgr Monika Witkowska – nauczycielka języka angielskiego w X LO.
W tym roku wydarzenie to zorganizowaliśmy w ciągu dwóch dni. Na początek miałem okazję opowiedzieć uczniom na temat języka migowego i komunikowania się osób głuchych. Poprowadziłem warsztaty, podczas których młodzież nauczyła się alfabetu palcowego. Drugiego dnia odbyliśmy warsztaty z panią logopedą, która zaprezentowała nam ćwiczenia naszego aparatu artykulacyjnego, by pozostawał on w dobrej kondycji. Podsumowaniem naszych obchodów Europejskiego Dnia Języków Obcych były zajęcia z zawodnikami sztuk walki, którzy opowiedzieli o komunikacji w sporcie i pokonywaniu własnych słabości. Sprawozdanie z tych ciekawych i inspirujących dni prześlemy do Rady Europy.
