Analizując badania psychologów i innych badaczy społecznych, można stwierdzić, że ok. 15-20% ludzi na świecie to tzw. Wysoko Wrażliwe Osoby (WWO). Wysoka wrażliwość jest naturalną cechą wrodzoną i determinowaną genetycznie, która występuje zarówno u introwertyków, jak i ekstrawertyków. Czym zatem charakteryzują się WWO?
Pojęcie wysoko wrażliwej osoby zostało wprowadzone przez dr Elaine Aron, autorkę książki pt. „Wysoko wrażliwi”. W latach 90. ubiegłego wieku ta amerykańska psycholog wraz ze swoim mężem rozpoczęła obserwacje ludzkiego mózgu za pomocą rezonansu magnetycznego. Chciała przekonać się, w jaki sposób centralny układ nerwowy reaguje na różne bodźce.
Okazało się, że w przypadku niektórych osób reakcje te są znacznie silniejsze niż przeciętne. Z badań E. Aron i kolejnych obserwacji innych naukowców wynika, że taką nadwrażliwość wykazuje ok. 15-20% ludzkiej populacji są to tzw. Wysoko Wrażliwe Osoby (ang. HSP – High Sensitive People). Nadzwyczajną wrażliwość spotyka się nie tylko u ludzi, lecz także u zwierząt (co najmniej u 100 różnych gatunków). W przypadku zwierząt o szczególnie wyczulonych zmysłach cecha ta stanowi ewolucyjną strategię przetrwania i ostrzeżenie przed nadchodzącym zagrożeniem.
O osobie wysoko wrażliwej mówimy, gdy posiada cechę temperamentu, którą profesjonalnie nazywa się wrażliwością przetwarzania sensorycznego. Cecha ta opisuje wrażliwość na bodźce płynące ze środowiska, zarówno te pozytywne, jak i negatywne. WWO to ludzie, którzy inaczej (bardziej intensywnie) niż pozostali przetwarzają docierające do nich bodźce i odznaczają się specyficznym sposobem ich przeżywania. Pociąga to za sobą szereg konsekwencji dotyczących funkcjonowania w świecie społecznym osób o takim rodzaju osobowości.
W Polsce tematyka WWO stanowi nowość. O osobach wysoko wrażliwych, ich cechach i codziennym funkcjonowaniu oprócz E. Aron piszą m.in. tacy autorzy jak M. Pluess i Ch. Petitcollin, która zamiast WWO/HSP zaproponowała wprowadzenie pojęcia Osoby Nadwydajnej Mentalnie.
Według powyższych autorów WWO charakteryzują się określonymi sposobami funkcjonowania. Osoby wysoko wrażliwe najczęściej opisywane są 4 głównymi cechami, za pomocą akronimu DOES:
D – depth of processing: głębokość przetwarzania,
O – overstimulation: przestymulowanie, inaczej łatwość ulegania przestymulowaniu,
E – emotional reactivity and empathy: emocjonalna reaktywność i empatia,
S – sensitive: wyczulenie na delikatność i subtelności.
Polscy specjaliści proponują natomiast akronim GURU, czyli:
G – głębia przetwarzania informacji pochodzących z otoczenia i własnego wnętrza.
U – uleganie przebodźcowaniu pod wpływem hałasu, wielości zadań, nadmiernych oczekiwań, zbyt długiego przebywania wśród innych ludzi.
R – reaktywność emocjonalna i empatia.
U – uwrażliwienie na bodźce zmysłowe.
Osoby wysoko wrażliwe widzą i czują świat zupełnie inaczej, ponieważ przyswajają znacznie więcej bodźców niż inni. Ich mózg jest jak siatka, która przepuszcza znacznie więcej informacji i sygnałów niż mózgi innych ludzi. Nadmiar bodźców może być dla WWO znacznie bardziej dotkliwy niż dla pozostałych osób.
Ulegać oni mogą tzw. przestymulowaniu. Dzieje się tak, ponieważ ich zmysły są o wiele bardziej czułe. Oznacza to, że takie osoby mogą czuć się źle w zatłoczonych, hałaśliwych miejscach lub na imprezach. Stres i nadmiar obowiązków jest dla nich przytłaczający. Mogą również być bardziej wrażliwe na ból i częściej odczuwać bóle głowy, brzucha, pleców uwarunkowane psychosomatycznie.
Osoby wysoko wrażliwe szybciej i głębiej angażują się w sprawy innych ludzi. Ich cechą jest ponadprzeciętna empatia. Doskonale potrafią odczytywać i współodczuwać emocje innych osób (również bohaterów filmów lub książek). Często jednak mogą za bardzo martwić się o innych ludzi. O wiele mocniej przeżywają też akty okrucieństwa i agresji, których są świadkami.
Osoby z nadwrażliwością emocjonalną cechuje też wyczuwanie bardzo łagodnych bodźców, które są trudno dostrzegalne dla innych: niezwykle cichych dźwięków, subtelnych zapachów, itp. WWO posiadają wyjątkowy potencjał, o czym świadczą badania specjalistów, m.in. M. Pluessa, który dowiódł, że wysoko wrażliwe dzieci odpowiednio wspierane przez dorosłych bywają niezwykle uzdolnione i inteligentne. Przekłada się to potem oczywiście na ich późniejsze dorosłe życie.
Wyjątkowa wrażliwość przejawia się również w odbieraniu dzieł sztuki. Osoby obdarzone wysoką wrażliwością z większą intensywnością niż inni odbierają obrazy, utwory muzyczne lub poezję. Same również często posiadają zdolności artystyczne i wyrażają swoje emocje poprzez twórczość.
Są osobami kreatywnymi, posiadającymi bogatą wyobraźnię i błyskotliwe poczucie humoru. Częściej niż inni czytają książki i są bardziej dociekliwe.
Wysoki poziom empatii sprawia, że są inteligentne emocjonalnie – doskonale odczytują i starają się zrozumieć emocje swoje i innych. Bywają również mniej agresywne. Mają zwiększoną aktywność ośrodka nagrody w mózgu, dlatego częściej niż inni potrafią doceniać i cieszyć się z codziennych, zwykłych „małych rzeczy”. Odczuwają większą przyjemność w odpowiedzi na pozytywne bodźce społeczne, np. uśmiech drugiej osoby czy czyjeś pozytywne emocje.
Wysoko wrażliwi ludzie potrzebują także silnych więzi emocjonalnych z innymi. Tworzą bardzo mocne i pozytywne relacje z drugą osobą. Nie interesują ich krótkotrwałe i powierzchowne relacje. Ostrożnie dobierają przyjaciół i bliskich. Uważane są za osoby spokojne, skupione, odpowiedzialne, zaangażowane i sumienne.
Gdy wysoka wrażliwość nie jest odpowiednio rozpoznana i wspierana przez najbliższe środowisko, ta wyjątkowa cecha może przerodzić się u danej osoby w różnego rodzaju zaburzenia funkcjonowania psychicznego i społecznego. Pamiętać jednak należy o tym, że wysoka wrażliwość sama w sobie nigdy nie jest zaburzeniem ani nieprawidłowością, lecz naturalną specyficzną cechą osobowości. Pewne zachowania i objawy mogą jedynie czasami przypominać pewne zaburzenia i sprawić, iż osoby te zostaną błędnie zdiagnozowane, np. jako osoby ze spektrum autyzmu, Zespołem Aspergera, itp.
Na podstawie badań psychologów da się zauważyć powiązania wysokiej wrażliwości z tendencją do odczuwania większego poziomu stresu, lęku i/lub depresji. Codzienne życie i obowiązki czasem przytłaczają WWO. Towarzyszyć im może częste wzruszanie się i łzy, nieśmiałość i wycofanie. Osobom z wysoką wrażliwością może też wydawać się, że są obserwowane i oceniane przez innych ludzi. Może to sprawiać, że będą czuły się nierozumiane i będą mieć wrażenie, że są „dziwni” i coś jest z nimi nie tak. Tymczasem wszystko jest z nimi w porządku. Po prostu czują mocniej i nieco inaczej niż inni.
O tym, jak radzić sobie na co dzień z wysoką wrażliwością i jak wspierać osoby nią obdarzone, napiszę w drugiej części artykułu.
