Jednym z ważniejszych tematów zeszłorocznej debaty publicznej dotyczącej osób niepełnosprawnych była z pewnością walka z biernością zawodową tej grupy społecznej.Osią tej debaty był problem zbyt dużej liczby osób z niepełnosprawnością które różnych przyczyn pozostają poza rynkiem pracy. W kontekście aktualnej sytuacji gospodarczej (potrzeb rynku pracy) i demograficznej, ich aktywizacja staje się nakazem chwili. Aby tego dokonać należy zmienić podejście i politykę społeczną wobec tej grupy.
Jest rzeczą zrozumiałą, że duża część tych osób nie jest w stanie podjąć pracy. Ta grupa potrzebuje innego rodzaju wsparcia niż aktywizacja zawodowa i podnoszenie zdolności do pracy. Ale cała ogromna grupa obecnie biernych zawodowo (kilkaset tysięcy osób) ma szansę wejścia na rynek pracy i tym samym dokonania znaczącej zmiany swojej sytuacji życiowej, zasilając przy okazji kurczące się zasoby siły roboczej.
Nowe podejście do rehabilitacji osób niepełnosprawnych
Punktem wyjścia takich działań winno być zredefiniowanie pojęcia rehabilitacji zawodowej i społecznej. Proponuję w tym zakresie skorzystać z doświadczeń tych środowisk amerykańskiej szkoły rehabilitacji, które za istotę i cel rehabilitacji zawodowej i społecznej uznały zmianę zachowania osoby niepełnosprawnej. Celem tak rozumianej rehabilitacji jest przygotowanie jej do samodzielnego życia w wybranym przez siebie środowisku. Ta dosyć radykalna zmiana koncepcji rehabilitacji ma w przypadku bierności zawodowej i społecznej swoje istotne uzasadnienie. Jeżeli dominującą cechą w zachowaniu wielu osób niepełnosprawnych jest bierność zawodowa to celem rehabilitacji będzie zmiana tego zachowania na aktywność zmierzającą do przygotowania się do poszukiwania, podjęcia i utrzymania pracy.
Jeżeli przyjmiemy nową definicję rehabilitacji jako procesu zmiany zachowań, którego ostatecznym celem jest uzyskanie możliwej w indywidualnym przypadku niezależności, musimy także dokonać zmiany metod i narzędzi, dzięki którym taka zmiana zachowań może się dokonać i co ważniejsze utrwalić. Amerykańscy uczeni twórcy nowej koncepcji rehabilitacji za taką metodę uznali system działań bardzo podobny do polskiej szkoły rehabilitacji kompleksowej, która jest w trakcie reaktywacji za sprawą projektu utworzenia sieci ośrodków rehabilitacji kompleksowej pod patronatem ZUS i PFRON przy dużym udziale finansowym środków UE. Podobnie jak polska szkoła rehabilitacji amerykańscy zwolennicy rehabilitacji traktowanej jako zmiana zachowań proponują zintegrowane, synergiczne podejście do rehabilitacji osoby niepełnosprawnej. W procesie zmiany zachowań umożliwiających i gwarantujących niezależne życie w wybranym środowisku, istotna rolę mają odgrywać zintegrowane oddziaływania współpracujących ze sobą specjalistów z różnych dziedzin. Lekarz, fizjoterapeuta, psycholog, doradca zawodowy czy pracodawca.
Doradca rehabilitacyjny – nowy element systemu aktywizacji zawodowej
Osobą integrującą i koordynującą zespołem niezbędnych oddziaływań, terapii, szkoleń czy działań usprawniających psychosomatyczne funkcjonowanie osoby z niepełnosprawnością jest doradca rehabilitacyjny. Działania te realizuje w środowisku funkcjonowania osoby z niepełnosprawnością. To on we współpracy z grupą w/w specjalistów inicjuje, koordynuje, planuje i realizuje w uzgodnieniu ze swoim klientem zintegrowany plan rehabilitacji zmieniający dotychczasowe zachowania, nawyki czy przekonania. Doradca zachęca i wspiera klienta w podejmowaniu całego kompleksu działań, których ostatecznym efektem ma być zmiana jego osobistego statusu psychofizycznego, materialnego i społecznego. Doradca rehabilitacyjny pełni wobec osoby rehabilitowanej zróżnicowane funkcje, mentora, doradcy, coacha, koordynatora, których ostatecznym celem jest wsparcie, motywacja, pomoc w osiągnięciu celu. jakim jest zmiana dotychczasowego zachowania osoby z niepełnosprawnością. Zmiana w wielu obszarach – jeśli jestem bierny zawodowo – najpierw rozważam, a następnie rozpoczynam poszukiwanie pracy. Jeżeli podnoszenie kwalifikacji nie mieściło się w systemie mojej dotychczasowej aktywności, podejmuję w ścisłej współpracy z doradcą rehabilitacyjnym działania na rzecz zdobycia nowych kompetencji i kwalifikacji. Jeżeli w stosunku do mojej sprawności psychofizycznej, która utrudnia mi realizację celów rehabilitacji, zachowywałem się dotychczas biernie, to pod wpływem współpracy z doradcą rozważam i podejmuje kroki zmierzające do zmiany tego stanu rzeczy. Jeżeli wspólnie (po wizycie u psychologa lub doradcy zawodowego) doszliśmy do wniosku, że moje poczucie wartości własnej wymaga rekonstrukcji, decyduję się na zespół działań i terapii indywidualnych lub grupowych mających zmienić ten stan rzeczy. Doradca rehabilitacyjny jest moim informatorem, „sumieniem”, trenerem, nadzoruje realizację programu i wspiera mnie w chwilach zwątpienia i kryzysu. W trakcie realizacji programu rehabilitacji doradca współpracuje z grupą specjalistów. To oni stawiają na początku procesu rehabilitacji diagnozę i prognozę dotyczącą niezbędnych działań gwarantujących ostateczny sukces rehabilitacji, a także kontrolujących i wspomagających mnie i mojego doradcę w trakcie realizacji programu tak rozumianej rehabilitacji kompleksowej. Tak skonfigurowany proces rehabilitacji odbywa się w środowisku poza szpitalnym i poza stacjonarnymi ośrodkami rehabilitacji kompleksowej (co nie wyklucza jakiegoś rodzaju współpracy z tymi instytucjami).
Tak definiowana rehabilitacja może stać się kluczową metodą zmiany zachowań i sytuacji zawodowej i społecznej grupy osób niepełnosprawnych, które z różnych powodów nie decydują się na aktywność zawodową i społeczną, lub też akceptują zatrudnienie poniżej swoich możliwości i za niskie wynagrodzenie. Jest ich w Polsce kilkaset tysięcy. Ich sytuacja jest odmienna od tej grupy niepełnosprawnych, która jest obiektem zainteresowania i działania ośrodków rehabilitacji kompleksowej jakie mają powstać w ramach projektu pilotażowego.
O różnicach i podobieństwach naszej propozycji do projektu pilotażowego oraz koncepcji realizacji przedstawionego w tym artykule pomysłu piszemy w drugiej części artykułu.
Źródło: WatchDogPfron
dr Marek Łukomski,
Platforma Integracji Osób Niepełnosprawnych
