W powszechnym mniemaniu ten, kto daje i zabiera… nie spotyka się z pozytywnym odbiorem otoczenia. Niekiedy zdarza się jednak, że gest darczyńcy znacznie przewyższa jego możliwości finansowe albo obdarowany okazuje się nie wart tego aby go obdarować, a wychodzi to na jaw już po fakcie. Co wtedy?
Z uwagi na szczególny charakter umowy darowizny, związany z jej nieodpłatnością, należy przyjąć, że jej zawarcie jest determinowane przez relacje stron tej umowy. Od tych właśnie relacji, w głównej mierze, przepisy kodeksu cywilnego uzależniają możliwość jej rozwiązania.
Odwołać darowiznę można zarówno przed, jak i nawet kilka lat po jej wykonaniu. Kodeks cywilny wymienia okoliczności, które muszą zaistnieć aby takie odwołanie mogło odnieść skutek.
Cofnięcie darowizny jeszcze nie wykonanej, zgodnie z art. 896 kc, możliwe jest w sytuacji, gdy po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że jej wykonanie może spowodować uszczerbek dla jego własnego utrzymania albo dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Trudna sytuacja majątkowa darczyńcy nie może być jednak powodem do odwołania darowizny, która została już wykonana. W takim przypadku obdarowany zobowiązany jest zapewnić darczyńcy odpowiednie środki utrzymania albo takie środki, które pozwolą mu wypełniać ciążące na nim obowiązki alimentacyjne. Od obowiązku tego zwolnić się może wydając darczyńcy przedmiot darowizny lub określoną sumę pieniężną.
Zgodnie z brzmieniem art. 898 kc darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Przykładem zachowania tego typu może być ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych, przemoc fizyczna bądź psychiczna, zniewaga, kradzież, oszustwo czy nawet nieudzielenie pomocy w chorobie albo uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego. Zarówno czyn jak i zaniechanie będące przejawem rażącej niewdzięczności musi być wymierzone bezpośrednio lub pośrednio w darczyńcę. Rażąca niewdzięczność nie występuje w sytuacji, gdy obdarowany dopuszcza się nieumyślnie działań godzących w dobra darczyńcy.
Zgodnie z art. 899 kc darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie to jest skuteczne, ale gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania, albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Termin ten dotyczy również jego spadkobierców uprawnionych do odwołania.
Odwołanie darowizny następuje poprzez złożenie obdarowanemu oświadczenia na piśmie o odwołaniu darowizny, które wywołuje skutki prawne z chwilą jego doręczenia. Pismo powinno zawierać uzasadnienie oraz żądanie zwrotu przekazanego przedmiotu. Trzeba przy tym zaznaczyć, że do odwołania darowizny nieruchomości nie jest potrzebne zachowanie formy aktu notarialnego, taką jednak formę będzie musiało przyjąć oświadczenie obdarowanego przenoszące z powrotem własność nieruchomości na darczyńcę.
Samo oświadczenie nie przywraca stanu pierwotnego własności przedmiotu darowizny. Cofnięcie darowizny zobowiązuje obdarowanego do złożenia oświadczania o przekazaniu przedmiotu darowizny darczyńcy. W przypadku, gdy obdarowany nie godzi się na przekazanie przedmiotu darowizny, darczyńca może dochodzić swoich praw przed sądem, stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. W przypadku darowizny nie wykonanej, skuteczne odwołanie darowizny powoduje, że darowizna ta upada z mocy prawa i dalsze czynności nie muszą już być podejmowane.
Przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej może domagać się rozwiązania umowy darowizny na drodze sądowej w przypadku darowizny dokonanej przed ubezwłasnowolnieniem darczyńcy. W trybie art. 901 kc powództwo o rozwiązanie umowy darowizny może być skutecznie zgłoszone w ciągu dwóch lat od jej wykonania.
Paweł Rodziewicz; Fot. freeimages.com Wersja archiwalna wpisu dostępna pod adresem: http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek_new_&nrartyk= 13086
