Uregulowania dotyczące darowizny znajdziemy w kodeksie cywilnym z dnia 23 kwietnia 1964r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.).
Zgodnie z definicja zawartą w art. 888 kodeksu cywilnego, przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Z darowizną mamy więc do czynienia wówczas, gdy celem umowy jest bezpłatne przysporzenie określonej wartości majątkowej, czyli wzbogacenie się obdarowanego kosztem majątku darczyńcy, które nie wiąże się z żadną formą odpłatności.
Zawarcie umowy darowizny
Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego, co oznacza, że aby zawrzeć umowę darowizny powinniśmy udać się do notariusza. Jeżeli jednak umowa nie zostanie zawarta w formie aktu notarialnego, to nie jest to równoznaczne z faktem, że umowa darowizny będzie nieważna, bowiem przepisy przewidują możliwość „naprawienia” tego uchybienia. Umowa darowizny zawarta bez zachowania formy aktu notarialnego będzie ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione (art. 890 par. 1 kc).
Ta zasada nie dotyczy jednak darowizn, dla których przepisy wymagają zachowania formy szczególnej dla oświadczeń woli obu stron np. umowa darowizny nieruchomości, ponieważ taka umowa zawarta bez zachowania formy aktu notarialnego jest nieważna.
Przyjmując darowiznę, obdarowany przyjmuje na siebie także pewne obowiązki wynikające z dokonania tej czynności. Jeżeli bowiem darczyńca po wykonaniu darowizny popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek (w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia) dostarczać darczyńcy środków utrzymania odpowiadających jego usprawiedliwionym potrzebom albo dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany, aby zwolnić się z powyższych obowiązków może zwrócić darczyńcy wartość wzbogacenia (art. 897 kc).
Możliwe jest odwołanie przez darczyńcę darowizny, zarówno co do świadczenia już spełnionego, jak i co do darowizny jeszcze nie wykonanej. W przypadku, gdy darowizna nie została jeszcze wykonana, darczyńca może ją odwołać, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania, stosownie do jego usprawiedliwionych potrzeb albo, gdyby spełnienie darowizny nie mogło nastąpić bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Można także odwołać darowiznę już wykonaną w przypadku, gdy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. W określonych przepadkach odwołać darowiznę mogą także spadkobiercy darczyńcy (art. 896, 898 par. 1, 899 par. 2).
Uwaga:
Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym osoba uprawniona do jej odwołania dowiedziała się o niewdzięczności obdarowanego. Odwołanie darowizny następuje przez pisemne oświadczenie złożone obdarowanemu.
Darowizna jest umową nieodpłatną i niewzajemną, co oznacza, że jeżeli w zamian za darowiznę zobowiązujemy się do świadczenia wzajemnego, to w sensie prawnym nie zawieramy umowy darowizny. Jednak nie każde bezpłatne świadczenie na rzecz danej osoby może być traktowane jako darowizna, zwłaszcza, gdy wynika ono z innej umowy. Nie można więc uznać za darowiznę np. nieoprocentowanej pożyczki, nieodpłatnego zlecenia, użyczenia, bezpłatnego przechowania, bezpłatnego świadczenia jakichkolwiek usług.
Opodatkowanie darowizn
Przyjęcie darowizny wiąże się z obowiązkiem zapłaty m. in. podatku od spadków i darowizn. Zasady opodatkowania otrzymanych darowizn określają przepisy ustawy z dnia 28 lipca 1983r. o podatku od spadków i darowizn (tj. Dz. U. z 2004r. Nr 142, poz. 1514 ze zm.). Zgodnie z ogólna zasadą wynikająca z tych przepisów, podatkowi podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP. Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych, po potrąceniu długów i ciężarów, ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli nabywca nie określił wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo wartość określona przez niego nie odpowiada wartości rynkowej, urząd skarbowy wezwie nabywcę do określenia, podwyższenia lub obniżenia tej wartości.
Wysokość podatku ustalana jest w zależności od wartości darowizny oraz grupy podatkowej. O zaliczeniu danej osoby do grupy podatkowej decydują więzy pokrewieństwa. Dodatkowo dla każdej z tych grup ustawa przewiduje kwoty wolne od podatku i tak:
opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn nie podlega nabycie od jednej osoby własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości nie przekraczającej:
- 9.637 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczana do I grupy podatkowej (małżonek, wstępni, zstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie),
- 7.276 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczana do II grupy podatkowej (zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków i małżonkowie innych zstępnych),
- 4.902 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej (inni nabywcy).
Podatek nalicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku.
Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych.
Obowiązku zapłaty podatku od spadków i darowizn można uniknąć. Taką możliwość przewiduje m. in. art. 4 ustawy, zgodnie z którym zwolnione od podatku jest nabycie własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości lub jej części z wyjątkiem budynków mieszkalnych; budynków zajętych na cele specjalistycznego chowu i wylęgu drobiu, specjalistycznej hodowli zwierząt wraz z urządzeniami i stadem hodowlanym; urządzeń do prowadzenia upraw specjalnych – pod warunkiem, że w chwili nabycia nieruchomość stanowi gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, część gospodarstwa rolnego lub też wejdzie w skład gospodarstwa rolnego nabywcy, i będzie prowadzone przez co najmniej 5 lat od chwili nabycia.
Na zwolnienie mogą liczyć także podatnicy nabywający w drodze darowizny pieniądze lub inne rzeczy. To zwolnienie, zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy dotyczy tylko obdarowanych zaliczanych do I grupy podatkowej (małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, synowej, zięcia, rodzeństwa, ojczyma, macochy i teściów) i odnosi się do darowizn nie przekraczających kwoty 9.637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie maksymalnie kwoty 19.274 zł w okresie 5 lat od daty dokonania pierwszej darowizny.
Jednakże obowiązujący od dnia 1 stycznia 2007 r. art. 4 a ustawy zwalnia także obdarowanych należących do I grupy podatkowej od obowiązku zapłaty podatku niezależnie od tego, jaką wartość przedstawia darowizna. Aby skorzystać ze zwolnienia konieczne jest przeznaczenie pieniędzy, w okresie 12 miesięcy od daty ich otrzymania, na określony cel:
- wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni,
- budowę domu jednorodzinnego,
- nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną własność,
- spłatę kredytu mieszkaniowego hipotecznego wraz z odsetkami.
Od podatku zwolnione jest również nabycie w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego przez osobę pozostającą faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej, pod warunkiem przeznaczenia zgromadzonych środków na cele mieszkaniowe.
Kolejnym warunkiem uzyskania przez osoby zaliczane do I grupy podatkowej zwolnienia z obowiązku zapłaty podatku od spadków i darowizn jest złożenie zawiadomienia we właściwym urzędzie skarbowym o nabytym w drodze darowizny majątku w ciągu miesiąca od daty powstania obowiązku podatkowego (w przypadku darowizny obowiązek ten powstaje z chwilą złożenia przez darczyńcę w formie aktu notarialnego oświadczenia, a w razie zawarcia umowy bez zachowania formy notarialnej, z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia). Złożenie zawiadomienia nie jest wymagane, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie nie przekracza kwoty 9.637 zł, a także gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.
Ustawodawca przewidział jeszcze jeden obowiązek, którego spełnienie pozwoli skorzystać ze zwolnienia od podatku – nabywcy zaliczani do I grupy podatkowej nie zapłacą podatku, jeżeli udokumentują w przypadku, gdy przedmiotem darowizny są pieniądze, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw ostatnio nabytych przekracza kwotę 9.637 zł; ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
Małgorzata Adamek Wersja archiwalna wpisu dostępna pod adresem: http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek_new_&nrartyk= 1998
