Pojęcie władzy rodzicielskiej, zakres praw i obowiązków rodziców względem dziecka zostały uregulowane w ustawie z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodziny i opiekuńczy – Dz.U. Nr 9, poz. 59 w art. 92 – 113.
Co do zasady władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom dziecka z mocy prawa, aż do uzyskania pełnoletniości dziecka. Przy czym dopóki ojcostwo dziecka nie zostało ustalone, dopóty władza rodzicielska nad dzieckiem przysługuje wyłącznie matce. W razie sądowego ustalenia ojcostwa kwestia przyznania ojcu władzy rodzicielskiej pozostawiona jest decyzji sądu, który orzeka w tej kwestii. Istotnym więc jest w przypadku ojca dziecka, czy przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego uznał dziecko. Jeśli ustalenie ojcostwa następuje dopiero w skutek skierowania do sądu właściwego pozwu, które może być połączone z żądaniem alimentów, sąd ustalając ojcostwo dziecka może nie przyznać takiej władzy ojcu, jeśli zachodzą uzasadnione powody ku temu.
Piecza, zarząd majątkiem, wychowanie
Władza rodzicielska obejmuje między innymi prawo i obowiązek rodziców do pieczy nad dzieckiem, wykonywania zarządu majątkiem dziecka i jego wychowywania. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Rodzice są także przedstawicielami ustawowymi dziecka. Oznacza to, że podejmują za dziecko wszelkie decyzje mające znaczenie prawne, przy czym od 13 roku życia dziecko nabywa ograniczoną zdolności do czynności prawnej i w pewnym zakresie usamodzielnia się w drobnych spawach życia codziennego. Generalnie więc we wszelkich sprawach sądowych (np. o alimenty na rzecz dziecka) i sprawach prowadzonych przed organami administracyjnymi (np. o wydanie paszportu) zawsze dziecko posiada przedstawiciela w postaci jednego z rodziców posiadającego pełnię praw do dziecka.
Oboje rodzice lub sąd
Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, a w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. Rodzice są zobowiązani do współpracy w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej na wspólnymi dziećmi. Wniosek o rozstrzygnięcie istotnych spraw dziecka mogą dotyczyć np. miejsca i kierunków leczenia dziecka w przypadku choroby wymagającej specjalistycznej pomocy medycznej bądź kierunków kształcenia dziecka, rodzaj szkoły, którą dziecko ma wybrać. Tego rodzaju wnioski może złożyć w sądzie rodzinnym jedno z rodziców przy uczestnictwie drugiego z nich. Sąd po wysłuchaniu argumentów obu uczestników i ewentualnie po zasięgnięciu opinii specjalisty, pomoże w podjęciu decyzji, decydując o tym w postanowieniu.
W zakresie zwykłego zarządu
Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
Generalnie w przepisach prawa nie ma definicji pojęcia czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, ale nie ulega wątpliwości, że w przypadku rozporządzania majątkiem dziecka posiadającym większą wartość majątkową (samochód, nieruchomości, kosztowne rzeczy) niezbędny jest uzyskanie zgody sądu na dokonanie takiej czynności. Przy czym chodzi tu o rzeczy będące własnością dziecka (np. nabyte w drodze spadku lub darowizny). Przykładowo można wskazać, że umowa dzierżawy gruntu, lokalu zawarta bez zgody sądu opiekuńczego przez dziecko za zgodą rodziców jest nieważna jako przekraczająca zakres zwykłego zarządu. Może się też zdarzyć sytuacja, gdy darczyńca lub spadkodawca w testamencie, nie ma zaufania do rodziców dziecka i w umowie darowizny albo w testamencie zastrzega, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców.
Wtedy jednak niezbędnym będzie ustanowienie przez darczyńcę lub spadkodawcę zarządcy, gdyż w przeciwnym razie sąd opiekuńczy będzie musiał ustanowić kuratora do zarządu tym majątkiem, gdyż małoletni nie ma do tego prawa. Czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, nadwyżka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziny. Jeżeli zachodzi uzasadniona potrzeba i władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu z rodziców, sąd opiekuńczy może mu nakazać, żeby sporządził inwentarz majątku dziecka i przedstawił go sądowi oraz żeby zawiadamiał sąd o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku.
Obowiązki – wzajemne
Przy czym należy pamiętać, że nie tylko rodzice mają kreślone obowiązki względem małoletnich. Istnieją również obowiązki ciążące na małoletnich względem rodziców, chociażby to, że dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców. Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie.
Ograniczenie i pozbawienia władzy rodzicielskiej
W zakresie problematyki władzy rodzicielskiej istotnym jest możliwość ograniczeni lub pozbawienia władzy rodzicielskiej jednego z rodziców bądź zawieszenia takiej władzy w okresie przemijającej przeszkody (pobyt w zakładzie karnym, choroba) w jej sprawowaniu. W kolejnym artykule zajmiemy się właśnie tymi zagadnieniami. Piotr Lebiecki Wersja archiwalna wpisu dostępna pod adresem: http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek_new_&nrartyk= 3653
