Potrzebna strategia rozwoju radioterapii w Polsce

Leczenie skojarzone staje się podstawą skutecznej interwencji w onkologii, podnosząc efektywność terapii, dzięki personalizacji leczenia i wykorzystaniu potencjału łączenia różnych metod, takich jak chirurgia, radioterapia i leczenia systemowe. Znajduje ono miejsce w aktualnych wytycznych i standardach postępowania, światowych, europejskich i polskich towarzystw naukowych (NCCN, ASCO, ESMO, PTOK, PTO), jest często warunkiem realizacji programów lekowych. Dlatego zapewnienie optymalnej współpracy między specjalistami i ośrodkami oraz dobrego, równego dostępu do wszystkich metod leczenia, w tym radioterapii, jest kluczowe.

Fundacja „Wygrajmy Zdrowie” od kilku lat analizuje sposób organizacji i dostęp do radioterapii w Polsce, mając na uwadze poprawę wyników leczenia polskich pacjentów, podniesienie jakości i długości ich życia, niezależnie od miejsca zamieszkania czy zasobności portfela. Po 3 latach od wydania kompleksowego raportu „Radioterapia w Polsce w kontekście zmian systemowych – analiza i rekomendacje” (2021), Fundacja publikuje jego aktualizację zawierającą najnowsze wskazania do leczenia nowotworów z zastosowaniem promieniowania jonizującego oraz wyzwania w zakresie optymalnego dostępu nowoczesnej radioterapii onkologicznej w Polsce.

W ciągu ostatnich 15 lat polska radioterapia niewątpliwie przybliżyła się do standardów europejskich, co potwierdzają wskaźniki odległości do zakładu radioterapii, liczby aparatów przypadających na 1 mieszkańca, niski wiek aparatów oraz wzrost liczby leczonych pacjentów. W 2022 roku w 52 ośrodkach radioterapii na terenie Polski, promieniowaniem jonizującym leczonych było 99 016 pacjentów. To o 6,5 tysiąca więcej niż rok wcześniej i o ponad 7,7 tysiąca więcej niż w 2020 roku. Pomimo, 10-procentowego przyrostu liczby leczonych pacjentów, wskaźnik ten nadal nie przekracza 65 proc. co oznacza, że ok. 10 proc. chorych nie korzysta z tej metody leczenia, pomimo wskazania. Wielkość i wyposażenie polskich ośrodków radioterapii są niejednorodne, podobnie jak dostęp do innowacyjnych metod leczenia. Brakuje wytycznych i jasnych wskazań do stosowania innowacyjnej radioterapii w Polsce. Występują także problemy w koordynacji pacjentów między ośrodkami, przez co cześć chorych traci szansę na właściwe, skuteczne leczenie. Istnieje potencjał do wykorzystania innowacyjnej radioterapii w innych województwach niż obecnie zaopatrzone.

Nowoczesna radioterapia wpisuje się paradygmat medycyny spersonalizowanej i skojarzonej, która pozwala na poprawę wyników leczenia nowotworów na całym świecie, będąc elementem dalszego rozwoju onkologii w Polsce. Oznacza bowiem znaczące ograniczenie potrzeby hospitalizacji pacjentów, szybszy czas leczenia, ograniczenie skutków ubocznych oraz przynosi oszczędności w kosztach bezpośrednich i pośrednich leczenia onkologicznego.

Dzięki wprowadzeniu wysoce precyzyjnych technik stereotaktycznych zmieniają się standardy terapeutyczne leczenia nowotworów z pojedynczymi przerzutami, gdzie dotychczas dominowała głównie chemioterapia. Jak pokazują doświadczenia ostatnich lat, stosowanie precyzyjnej radioterapii w leczeniu wybranych przerzutów pozwala na spowolnienie postępu choroby i znaczne opóźnienie czasu do rozsiewu nowotworu.

Innowacyjna radioterapia przynosi wiele korzyści dla pacjentów, organizacji i kosztów procesu leczenia onkologicznego:

• znacznie skraca czas leczenia pacjentów (nie ma potrzeby hospitalizacji pacjentów, leczenie odbywa się w trybie ambulatoryjnym, sama terapia trwa krócej – od 1 do 5 dni w porównaniu do kilku tygodni w przypadku konwencjonalnych metod);
• ogranicza toksyczność promieniowania do innych narządów ciała oraz chroni tkanki zdrowe, tym samym niesie za sobą mniejsze skutki uboczne i powikłania krótko- i długookresowe;
• umożliwia precyzyjne podanie wyższej dawki promieniowania w obszar guza nowotworowego, a co za tym idzie, zapewnia wyższą skuteczność leczenia;
• umożliwia monitorowanie zabiegu w czasie rzeczywistym i dostosowanie jego parametrów;
• przynosi oszczędności w kosztach bezpośrednich i pośrednich leczenia – jest opłacalna z ekonomicznego punktu widzenia, m.in. dzięki ograniczeniu ponownych hospitalizacji z powodu powikłań czy zaostrzeń choroby, zmniejszeniu zużycia leków i środków medycznych oraz liczby i czasu zabiegów (większa wydajność zakładu radioterapii), ograniczeniu kosztów społecznych poprzez większą aktywność zawodową i społeczną chorych (lepsze samopoczucie, mniej dojazdów), mniejszą liczbę zwolnień chorobowych oraz pobieranych zasiłków.

Największe bariery w wyrównaniu dostępu do nowoczesnej radioterapii dla wszystkich pacjentów w Polsce to przede wszystkim:

• skupienie kompleksowych procedur radioterapeutycznych w kilku dużych ośrodkach jak np. Gliwice, Poznań, Warszawa;
• nierównomierny rozkład zakładów radioterapii na mapie Polski, co oznacza często konieczność długiego dojazdu dla pacjenta, przy braku rozwiązań organizacyjnych, ułatwiających pacjentom z mniejszych miejscowości/wsi dotarcie do placówek onkologicznych;
• ograniczone finansowanie rozwoju radioterapii w zakresie innowacyjnych metod (nieuwzględnienie tych technologii w konkursach finansowanych z Narodowej Strategii Onkologicznej, funduszu medycznego);
• zbyt niskie wyceny wielu procedur radioterapeutycznych w stosunku do realnych kosztów ponoszonych przez świadczeniodawcę;
• dostęp do innowacyjnej radioterapii (aparatów specjalnego przeznaczenia) w Polsce jest nadal niewielki. W Polsce pracuje tylko 11 takich aparatów (np. CyberKnife, GammaKnife, tomoterapia i in.).
• brakuje wytycznych i jasnych wskazań do innowacyjnej radioterapii w Polsce. Występują problemy w koordynacji pacjentów między ośrodkami.

Postulaty zmian organizacyjnych i systemowych mające na celu wyrównanie dostępu pacjentów do nowoczesnej radioterapii i zwiększenie skuteczności leczenia onkologicznego w Polsce obejmują:

• Rozwój radioterapii w Polsce – powinien się odbywać z uwzględnieniem kryteriów koncentracji i kompleksowości opieki oraz przy podniesieniu wycen procedur i monitorowania ich jakości.
• Stworzenie strategii rozwoju radioterapii na poziomie krajowym we współpracy ze środowiskiem medycznym i pacjenckim.
• Stała, systematyczna wymiana sprzętu na nowoczesne rozwiązania i dodatkowych modułów, aby nie zaprzepaścić postępu w radioterapii jaki miał miejsce do tej pory.
• Doposażenia ośrodków onkologicznych w nowoczesne technologie w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej.
• Konieczność urealnienia wyceny procedur w całej radioterapii (tak aby pokrywały koszty ich realizacji, nie przynosiły strat placówkom medycznym, które nie będę zainteresowane dalszym zadłużaniem ośrodka).
• Kluczem do poprawy wyników leczenia nowotworów w Polsce jest zapewnienie kompleksowej opieki i współpracy między ośrodkami oraz konsensusu pomiędzy chirurgiami, radioterapeutami i onkologami dot. wskazań i wytycznych do stosowania poszczególnych metod radioterapii.
• Innowacyjne rozwiązania powinny być dedykowane dużym, innowacyjnym ośrodkom, w tym ośrodkom kompleksowego leczenia nowotworów np. Breast Cancer Units, Lung Cancer Units i kolejne (Prostate Cancer Units, Colon Cancer Units), które będą rozwijać kompetencje i doświadczenie, zapewniając dostęp dla pacjentów do nowych technologii. Obecnie innowacyjne technologie są dostępne w ograniczonym zakresie.
• Dofinasowanie publiczne (na poziomie krajowym i samorządowym) powinno także obejmować nowoczesne technologie i nowe wskazania, ponieważ kluczem do poprawy skuteczności i wyników leczenia onkologicznego w Polsce jest kompleksowość opieki i innowacyjność.

Fundacja Wygrajmy Zdrowie