część 2
Trwają prace nad rządowym projektem ustawy o wspieraniu zatrudnienia oraz rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, która ma zastąpić obowiązująca od 1998 r. ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Rząd chce, aby weszła ona w życie z początkiem 2005 roku, a więc czasu pozostało już niewiele. Zważywszy na fakt, iż projekt ten nie wyszedł jeszcze komisji sejmowych, spodziewać się należy, co staje się ostatnio normą, niezwykle krótkiego okresu vacatio legis, nie dającego zbyt wielkiej szansy na gruntowne zaznajomienie się z tą regulacją wszystkich, których ona będzie dotyczyć, a więc w oczywiście samych niepełnosprawnych, jak i potencjalnych pracodawców.
W poprzednim miesiącu przedstawiliśmy założenia ogólne projektu. Dla przypomnienia: projekt definiuje niepełnosprawność w nawiązaniu do kryterium funkcjonalności osoby, stanowiąc, iż niepełnosprawność to ograniczenia w funkcjonowaniu osoby, będące skutkiem naruszenia fizycznej, psychicznej lub intelektualnej sprawności organizmu spowodowanej chorobą, urazem lub wadą. Projekt wprowadza rozróżnienie między niepełnosprawnością jako niezdolnością do pracy, a niepełnosprawnością jako niezdolnością do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie. Stąd przewidywane są dwa tryby orzekania o niepełnosprawności.
Stopień niepełnosprawności dla celów zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej, ustalany będzie w drodze dość skomplikowanej procedury. W pierwszej kolejności zespół ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności skieruje osobę ubiegającą się o orzeczenie do lekarza orzecznika ZUS. Lekarz ten, po przeprowadzeniu badania (w trybie analogicznym do badania osób ubiegających się o rentę z tytułu niezdolności do pracy), wyda ocenę dotyczącą wskazań do wsparcia w zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej. Dysponując taką oceną osoba ta będzie musiała ponownie stawić się w zespole ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności, który na tej podstawie wyda decyzję o zaliczeniu do określonego stopnia niepełnosprawności. Rozwiązanie to ma, zdaniem projektodawcy zapewnić standaryzację procedur i kryteriów na terenie całego kraju. W orzeczeniu dla celów zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej, oprócz ustalenia stopnia niepełnosprawności zawarte też będą wskazania do wsparcia w zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej, ustalone w oparciu o ocenę dotyczącą m.in. konieczności dostosowania stanowiska pracy, konieczności zapewnienia opiekuna w miejscu pracy oraz opieki lekarskiej lub pielęgniarskiej. Zgodnie z projektem orzeczenia dla celów zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej wydawane mają być na czas określony, nie dłuższy niż 5 lat. Po upływie tego okresu koniecznym będzie ponowne stawienie się przed zespołem orzekającym.
Orzekanie o stopniu niepełnosprawności dla celów nie związanych z zatrudnieniem (dla korzystania z ulg i uprawnień) w dalszym ciągu należeć ma do zespołów usytuowanych w powiatach oraz, w drugiej instancji, w miastach wojewódzkich. Projekt przewiduje także, w przypadku orzeczeń wydawanych dla celów korzystania z ulg i uprawnień, sądową kontrolę ich prawidłowości, statuując prawo odwołania się od orzeczenia wojewódzkiego zespołu (II instancji) do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Projekt utrzymuje system trzech stopni niepełnosprawności, a także wprowadza, w przypadku dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia dwustopniowy podział, definiując znaczny oraz lekki stopień niepełnosprawności.
Obecnie zajmiemy się przewidywanymi w projekcie uprawnieniami osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Regulacje te wiążą się w nierozerwalny sposób z odpowiednimi obowiązkami pracodawców. W tym zakresie jednak zapisy projektu mogą ulec daleko idącym zmianom podczas prac legislacyjnych, dlatego regulacje dotyczące pracodawców (szerzej: przedsiębiorców) omówię w jednym z następnych numerów RzT, gdy uchwalony tekst ustawy znajdzie się już w Dzienniku Ustaw. W tym numerze ograniczymy się do zasygnalizowania niektórych regulacji, wiążących się z konkretnymi uprawnieniami osób niepełnosprawnych.
Wyrazem nowego podejścia prawodawcy do zagadnień polityki społecznej, które ukierunkowane jest na samodzielność i samowystarczalność obywateli, jest art. 23 projektu. Zgodnie z jego treścią osoba niepełnosprawna zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy, jako bezrobotna albo poszukująca pracy, nie pozostająca w zatrudnieniu, ma prawo korzystać z usług lub instrumentów rynku pracy na zasadach określonych w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Przepis ten jest odpowiednikiem art. 11 wciąż obowiązującej ustawy, który jednak przewiduje jedynie prawo osoby niepełnosprawnej do korzystania ze szkoleń. Nowa regulacja przewiduje możliwość korzystania z wszelkich instrumentów przewidzianych dla promocji zatrudnienia i redukcji bezrobocia na ogólnych zasadach, z ta modyfikacją, iż wydatki na promocję zatrudnienia osób niepełnosprawnych określane będą w wysokości uwzględniającej postanowienia nowej ustawy o rehabilitacji.
Jako podstawową formę aktywizacji i integracji zawodowej projekt przewiduje różnego rodzaju szkolenia, których celem ma być zwiększenie szans na uzyskanie zatrudnienia, podwyższenie dotychczasowych kwalifikacji zawodowych bądź zmiana posiadanych kwalifikacji. Szkolenia takie odbywać się mają w dwóch formach (obie określone jako formy pozaszkolne): w placówkach szkolących albo w specjalistycznych ośrodkach szkoleniowo-rehabilitacycjnych. Do zadań tych drugich będzie należało:
1) prowadzenie szkolenia osób, które z powodu niepełnosprawności mają utrudniony lub uniemożliwiony dostęp do korzystania ze szkolenia w innych placówkach;
2) określanie psychofizycznej sprawności danej osoby w stosunku do wymagań różnych zawodów;
3) określanie, przez zastosowanie odpowiednich testów sprawności i prób praktycznych, uzdolnienia i możliwości rozwoju zdolności danej osoby;
4) zapewnienie uczestnikom szkolenia zakwaterowania, wyżywienia, pomocy dydaktycznej oraz opieki medycznej i usług rehabilitacyjnych.
Do udziału w szkoleniu będzie kierował kierownik powiatowego urzędu pracy z własnej inicjatywy lub na podstawie orzeczenia właściwego organu. Szkolenie takie trwać może nie dłużej niż 36 miesięcy, przy czym jego koszty może (lecz nie musi) dofinansować PFRON. Podkreślić należy, iż prawo do udziału w szkoleniu przysługiwać będzie jedynie osobie zarejestrowanej w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna lub poszukująca pracy, lub tez osobie będącej w okresie wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników.
Podobnie jak w dotychczasowej ustawie osoba niepełnosprawna będzie mogła otrzymać pożyczkę z PFRON na rozpoczęcie działalności gospodarczej albo rolniczej. Pożyczkę taką udzielać będzie w imieniu Funduszu starosta powiatu, zaś jej maksymalna wysokość wynieść może 30- krotność przeciętnego wynagrodzenia. Także i w tym wypadku pożyczkę będzie mogła otrzymać jedynie osoba zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna lub poszukująca pracy, lub tez osobie będącej w okresie wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników.
Projekt, zgodnie z przyjętym założeniem możliwie największego wspierania samodzielności, przewiduje dalsze udogodnienia dla osób niepełnosprawnych, które zdecydują się podjąć działalność gospodarczą. Mogą one otrzymać ze środków Funduszu dofinansowanie do wysokości 50% oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie działalności. Może to mieć miejsce gdy osoba ta nie korzystała z pożyczki, o której była mowa wyżej albo pożyczkę taką w całości spłaciła (lub została ona umorzona). Ponadto osobom niepełnosprawnym podejmującym po raz pierwszy działalność gospodarczą Fundusz będzie finansował część składek na ubezpieczenie emerytalne (w przypadku osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności) albo część składek na ubezpieczenie wypadkowe ? w przypadku osób zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Projekt utrzymuje zasady obowiązujące w dotychczasowej ustawie dotyczące czasu pracy, dodatkowego urlopu i prawa do zwolnienia od pracy w celu wyjazdu na turnus rehabilitacyjny. Tak więc osoby zaliczone do znacznego i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności pracować będą 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo, a osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności – odpowiednio 8 i 40 godzin. Ponadto osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługiwać będzie dodatkowy 10 dniowy urlop wypoczynkowy oraz prawo do zwolnienia od pracy (z zachowaniem prawa do wynagrodzenia) w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym oraz w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub ortopedycznych, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.
Podobnie jak w dotychczasowej regulacji pracodawca obowiązany będzie wydzielić lub zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym dla pracownika, który w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utracił zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku. Obowiązek ten aktywować się będzie w przypadku złożenia przez taką osobę oświadczenia o gotowości przystąpienia do pracy, które musi zostać złożone w ciągu miesiąca od dnia uznania tej osoby za niepełnosprawną. Postanowienia te nie będą miały zastosowania gdy wyłączną przyczyna wypadku przy pracy było naruszenie przepisów BHP. Obowiązek pracodawcy obwarowany zostanie sankcją polegającą na tym, że w razie rozwiązania stosunku pracy z osobą zgłaszającą gotowość jej podjęcia, zmuszony będzie dokonać wpłaty na PFRON w wysokości 15- krotnego przeciętnego wynagrodzenia.
Zgodnie z art.. 43 projektu pracodawca osiągający wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6% tworzyć będzie zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Środki z tego funduszu przeznaczane będą na finansowanie rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej oraz na ubezpieczenie osób niepełnosprawnych. Pracodawca, będący dysponentem tych środków wprowadzić będzie musiał regulamin wykorzystania tych środków, w których określi zasady, kryteria i wysokość kwot przeznaczanych na poszczególne cele.
Istotne zmiany przewiduje art. 44 projektu, będący odpowiednikiem art. 26 wciąż obowiązującej ustawy. Przewiduje on, że pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudni osoby niepełnosprawne, skierowane przez powiatowy urząd pracy, może otrzymać na swój wniosek zwrot kosztów:
1) płacy osób niepełnosprawnych za okres jednego roku od dnia ich zatrudnienia;
2) poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności;
3) adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych;
4) adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej funkcjonowanie w zakładzie pracy;
5) rozpoznania przez służby medycyny pracy potrzeb, o których mowa w pkt 2-4.
Jest to istotne rozszerzenie możliwości uzyskania zwrotu kosztów w porównaniu do dotychczas obowiązującej regulacji, zgodnie z którą pracodawca może uzyskać zwrot kosztów poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy oraz zwrot kosztów rozpoznania przez służby medycyny pracy potrzeb osób wynikających z ich niepełnosprawności.
Zwrot kosztów, o których mowa wyżej w punkcie 1) nie będzie mógł przekroczyć 60% kosztów płacy przez okres jednego roku od dnia zatrudnienia. Z kolei zwrot kosztów, o których mowa w punktach 2-5 dotyczyć będzie wyłącznie dodatkowych kosztów pracodawcy wynikających z zatrudnienia osób niepełnosprawnych, przy czym nie tylko osób skierowanych niepełnosprawność powstała w okresie zatrudnienia. Zwrot kosztów sięgnąć może kwoty maksymalnie dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde stanowisko pracy osoby niepełnosprawnej.
Pracodawcy przysługiwać będzie ze środków PFRON miesięczne dofinansowanie do kosztów płacy pracowników niepełnosprawnych z tytułu ich zatrudnienia, w kwocie:
1) 100% minimalnego wynagrodzenia ? w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;
2) 75% minimalnego wynagrodzenia ? w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
3) 50% minimalnego wynagrodzenia ? w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Kwoty, o których mowa w punktach 2 i 3, zwiększone będą o 25 % minimalnego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych, u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub epilepsję, oraz niewidomych.
Istotnym novum wprowadzanym w tym projekcie jest kategoria ?pracownika wspomagającego?. Ma to być osoba wspierająca podczas pracy osobę niepełnosprawną, zaś pracodawca będzie mógł otrzymać ze środków PFRON zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia takiej osoby w kwocie odpowiadającej liczbie godzin w miesiącu przeznaczonej wyłącznie na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu i miesięcznej liczbie godzin pracy pracownika niepełnosprawnego.
Pracodawca będzie mógł także uzyskać refundację poniesionych przez niego kosztów szkolenia zatrudnionych osób niepełnosprawnych ? do wysokości 90% poniesionych kosztów, nie więcej jednak niż dwukrotność przeciętnego wynagrodzenia ? jeżeli po zakończeniu szkolenia osoby te będą zatrudnione na stanowisku zgodnym z kierunkiem szkolenia przez okres co najmniej 2 lat.
Ponadto ustawa przewiduje szereg innych uprawnień pracodawcy zatrudniającego osoby niepełnosprawne, jednak z uwagi na płynność w tej materii i trwające prace sejmowe szczegółowo zajmiemy się tym problemem gdy będzie już znany ostateczny tekst ustawy.
Projekt jedynie lakonicznie wspomina o zakładach aktywności zawodowej, bliższe unormowanie tej kwestii pozostawiając ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego. Z fragmentarycznej regulacji projektu wynika, iż utworzyć taki zakład może powiat lub gmina, a także fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, do której zadań należy rehabilitacja osób niepełnosprawnych. Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności w ZAZie wynosić powinien co najmniej:
a) 70% ? jeżeli zakład prowadzi działalność wytwórczą,
b) 75% ? zakład prowadzi działalność usługową albo wytwórczą i usługową;
Ponadto obiekty i pomieszczenia użytkowane przez ZAZ odpowiadać muszą przepisom i zasadom BHP oraz muszą uwzględniać potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych, a także muszą spełniać wymagania w zakresie dostępności do tych pomieszczeń. Zakład aktywności zawodowej zapewnić powinien doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne. Przed rozpoczęciem działalności uzyskać musi pozytywną opinię starosty. Koszt utworzenia i działalności zakładu może być dofinansowany ze środków PFRON, samorządu terytorialnego, a także z innych źródeł. Dochody uzyskane z działalności zakładu będą mogły być przeznaczone jedynie na cele, które określi w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego.
Kilka słów należy jeszcze poświęcić kwestii organów właściwych do realizacji zadań wynikających z tego projektu. Zadania te realizować będą zarówno organy administracji rządowej, jak i organy samorządu terytorialnego. Na szczeblu centralnym powołany zostanie pełnomocnik rządu, którego zadaniem będzie koordynacja działań rządu na rzecz osób niepełnosprawnych. Będzie on mógł m.in. inicjować lub przeprowadzać kontrolę w zakresie realizacji zadań określonych tą ustawą, jak też spełniania przez pracodawców nałożonych na nich obowiązków. Będzie mógł także zwrócić się do właściwego organu o stwierdzenie nieważności orzeczenia lub o wznowienie postępowania w przypadku stwierdzenia uzasadnionych wątpliwości co do zgodności orzeczenia ze stanem faktycznym lub wydania orzeczenia w sposób sprzeczny z przepisami dotyczącymi orzekania o niepełnosprawności.
Do zadań samorządu województwa należeć będzie m.in. opracowanie, aktualizowanie i realizacja strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej będącej integralną częścią strategii rozwoju województwa obejmującej w szczególności programy: przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, współpracy z organizacjami pozarządowymi, a ponadto dofinansowanie robót budowlanych dotyczących obiektów służących rehabilitacji oraz dofinansowanie kosztów tworzenia i działalności zakładów aktywności zawodowej.
Do zadań powiatu należeć będzie opracowanie i realizacja powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka, a ponadto m.in. dofinansowanie: uczestnictwa osób niepełnosprawnych i ich opiekunów w turnusach rehabilitacyjnych, zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, likwidacji barier architektonicznych i w komunikowaniu się, kierowanie osób niepełnosprawnych na szkolenia oraz doradztwo organizacyjno-prawne i ekonomiczne w zakresie działalności gospodarczej lub rolniczej podejmowanej przez osoby niepełnosprawne. Do zadań powiatu należeć też będzie dofinansowanie kosztów tworzenia i działania warsztatów terapii zajęciowej.
Projekt w obecnym kształcie będzie jeszcze z pewnością przedmiotem wielu prac parlamentarnych. Na pewno także wiele się w nim zmieni. Z uwagi jednak na tempo prac ? ustawa ma wejść w życie z początkiem nowego roku ? konieczne jest chociaż skrótowe zaznajomienie się z jego postanowieniami, aby wiedzieć, czego można się spodziewać.
Bartosz Kulesza Wersja archiwalna wpisu dostępna pod adresem: http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek_new_&nrartyk= 82
