Słów kilka o pełnomocniku

Słów kilka o pełnomocniku
Fot. Adminstrator

Jeśli nie mogę sam
Powszechnym niemalże problemem osób niepełnosprawnych jest trudność w załatwieniu nawet najbardziej podstawowych spraw życia codziennego. Jeszcze większe komplikacje powstają, gdy konieczne jest udanie się do jakiegokolwiek urzędu, instytucji publicznej czy też sądu. Odległość, bariery architektoniczne, wreszcie bariery w komunikowaniu się (któż z osób pracujących w tych instytucjach przykładowo zna język migowy?) sprawiają, że częstokroć ważne sprawy pozostają nieuregulowane przez długi czas, gdyż trudno zebrać się w sobie i pokonać piętrzące się coraz to nowe trudności. Dlatego też zajmę się w tym artykule kwestią pełnomocnictwa, jako instytucji rzadko wykorzystywanej, acz mogącej znacząco ułatwić pomyślne załatwienie wielu spraw.

Prawo nas otacza
Główna część rozważań dotyczyć będzie pełnomocnictwa, jako instytucji prawa cywilnego. Jest to uzasadnione tym, że prawo cywilne otacza nas z każdej strony, jest wszechobecne. Kupując codziennie chleb zawieramy przecież umowę regulowaną właśnie przepisami kodeksu cywilnego. Sama instytucja pełnomocnictwa wywodzi się zresztą z rzymskiego prawa prywatnego.

Pełnomocnictwo tylko w ramach upoważnienia
Kodeks cywilny zawiera szereg przepisów dotyczących przedstawicielstwa. Podstawą jest art. 95 k.c., który stanowi, iż z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, można dokonać czynności prawnej przez przedstawiciela. Wśród tych wyjątków określonych ustawowo najbardziej doniosły jest zakaz sporządzania przez przedstawiciela testamentu. Pod pewnymi warunkami jest natomiast możliwe zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika. Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach jego umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. Oznacza to, iż przykładowo, gdy pełnomocnik zawrze w moim imieniu umowę, jej skutki będą mnie dotyczyć bezpośrednio, tzn. stroną tej umowy będę ja, a nie mój pełnomocnik. Oświadczenie woli złożone przez pełnomocnika traktowane będzie, jak oświadczenie złożone bezpośrednio przeze mnie. Oczywiście wszystko to w ramach udzielonego pełnomocnikowi upoważnienia. O skutkach działania pełnomocnika przekraczającego upoważnienie mowa będzie w dalszej części.

Przedstawicielstwo ustawowe
Ustawa wyróżnia dwa rodzaje przedstawicielstwa: Przedstawicielstwo ustawowe, w którym przedstawiciel czerpie umocowanie bezpośrednio z przepisów ustawy oraz pełnomocnictwo, w którym źródłem umocowania jest umowa cywilnoprawna. Przedstawicielem ustawowym jest przede wszystkim rodzic, a nadto opiekun osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Ten rodzaj przedstawicielstwa omówiłem w jednym z wcześniejszych numerów „Razem z Tobą” przy okazji artykułu na temat ubezwłasnowolnienia.

Pełnomocnictwo, jako umowa cywilnoprawna
Obecnie skupić się należy na instytucji pełnomocnictwa. Umocowanie do działania w imieniu reprezentowanego pochodzi tutaj z zawartej między reprezentowanym a pełnomocnikiem umowy cywilnoprawnej. W zależności od rodzaju pełnomocnictwa forma tego umocowania będzie różna. Uwzględnić bowiem należy, iż prawo polskie wyróżnia trzy rodzaje pełnomocnictwa:
pełnomocnictwo ogólne obejmujące z mocy samego prawa umocowanie do dokonywania czynności zwykłego zarządu, a więc czynności prawnych w zakresie zwykłych spraw życia codziennego; pełnomocnictwo takie powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie,
pełnomocnictwo rodzajowe, a więc obejmujące tylko pewnego rodzaju czynności, przykładowo pełnomocnictwo do odbierania korespondencji (listów poleconych, wyciągów bankowych); tego rodzaju pełnomocnictwo wymagane jest też do dokonywania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu (należy wówczas określić, które czynności pełnomocnik może dokonywać) chyba, że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności,
pełnomocnictwo szczególne, wymagane przez ustawę, obejmujące upoważnienie do dokonania jednej, ściśle określonej czynności.
W stosunku do dwóch ostatnich rodzajów pełnomocnictwa obowiązuje zasada, iż może ono zostać udzielone w dowolnej formie, najlepiej pisemnej, jeżeli jednak do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej szczególnej formie. Tytułem przykładu wskazać można przeniesienie własności nieruchomości, które zawsze powinno nastąpić w formie aktu notarialnego, a co za tym idzie pełnomocnictwo do dokonania tej czynności również powinno być udzielone w formie aktu notarialnego.

Jakie warunki musi spełniać pełnomocnik?
Kilka słów należy poświęcić samej osobie przedstawiciela. Zgodnie z art. 100 k.c. okoliczność, że pełnomocnik jest ograniczony w zdolności do czynności prawnych, nie ma wpływu na ważność czynności dokonanej przez niego w imieniu mocodawcy. Oznacza to, iż pełnomocnikiem może być osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnej, a więc osoba pełnoletnia, ale także osoba mająca jedynie ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a więc małoletni mający przynajmniej 13 lat albo osoba ubezwłasnowolniona częściowo. Podyktowane jest to okolicznością, iż czynności dokonane przez pełnomocnika wywierają skutek bezpośrednio w sferze prawnej reprezentowanego. Nie może natomiast być pełnomocnikiem osoba nie mająca ukończonych 13 lat lub ubezwłasnowolniona całkowicie. Dokonując czynności w imieniu i na rachunek mocodawcy pełnomocnik powinien wykazać, z reguły pisemnym dokumentem, istnienie umocowania.

Odwołanie przedstawicielstwa
Pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane. Umocowanie wygasa także wraz ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika; w tym jednak wypadku można w treści pełnomocnictwa zawrzeć inne postanowienia, w szczególności upoważniające pełnomocnika do dokonywania czynności również w określony czas po śmierci mocodawcy dla np. zabezpieczenia interesów majątkowych zmarłego mocodawcy. Po wygaśnięciu umocowania pełnomocnik zobowiązany jest zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa. Należy bezwzględnie pamiętać o odebraniu tego dokumentu, zgodnie bowiem z art. 105 k.c. jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu pełnomocnictwa dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania, czynność taka jest ważna, chyba, że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć. Ciężar udowodnienia tego, iż druga strona wiedziała o wygaśnięciu pełnomocnictwa spoczywa jednak w tym wypadku na mocodawcy.

Przekroczenie upoważnienia
Niezwykle istotna jest kwestia ewentualnego przekroczenia upoważnienia przez pełnomocnika. Reguluje ją art. 103 k.c. ustanawiając zasadę, że w przypadku gdy osoba zawierająca umowę, jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekracza jego zakres, ważność tej umowy uzależniona jest od potwierdzenia przez osobę, w imieniu której umowa został zawarta. Umowa taka stanowi tzw. czynność prawną niezupełną. Czynność taka nie wywołuje skutków prawnych; staje się w pełni skuteczna z chwilą potwierdzenia albo definitywnie nieważna w razie odmówienia zgody. Druga strona umowy zawartej przez rzekomego pełnomocnika może wyznaczyć osobie, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; po bezskutecznym upływie tego terminu umowa wygasa. Inaczej została uregulowana kwestia dokonania przez rzekomego pełnomocnika jednostronnej czynności prawnej, jak np. przyjęcie lub odrzucenie spadku, wypowiedzenie stosunku prawnego. Taka czynność prawna dokonana w cudzym imieniu bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu jest bezwzględnie nieważna, jeśli oświadczenie woli nie zostało skierowane do określonej osoby (np. przyrzeczenie publiczne). W przypadku, gdy oświadczenie woli zostało skierowane do określonej osoby, a osoba ta zgodziła się na działanie przedstawiciela bez umocowania, stosuje się opisane wyżej zasady dotyczące zawarcia umowy przez rzekomego pełnomocnika, a więc osoba reprezentowana będzie mogła potwierdzić dokonaną czynność prawną.

Omówione wyżej zasady dotyczą pełnomocnictwa w zakresie realizowania uprawnień prawa materialnego, a więc wszystkich czynności związanych z zawieraniem zobowiązań, ich modyfikacją, rozwiązaniem, krótko mówiąc z uczestnictwem w życiu gospodarczym.

Przed sądem
Inaczej sprawa wygląda, gdy będziemy zmuszeni do realizacji swych praw na drodze sądowej. Dochodzenie roszczeń cywilnoprawnych ma miejsce przed sądami cywilnymi, a postępowanie przed tymi sądami unormowane jest najdłuższą polską ustawą – kodeksem postępowania cywilnego. Ogólna zasada postępowania cywilnego przewiduje, iż strony mogą działać przed sądem cywilnym osobiście lub przez pełnomocnika. Ustawodawca określił jednak w sposób pozytywny krąg osób, które mogą być pełnomocnikiem strony w postępowaniu przed sądem.
Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a ponadto współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia. W sprawach o ustalenie ojcostwa i o roszczenia alimentacyjne pełnomocnikiem może być również przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki samorządu terytorialnego (a więc MOPSu lub Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie) oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie. Wykaz takich organizacji określa Minister Sprawiedliwości. Zgodnie zaś z art. 465 § 1 k.p.c. pełnomocnikiem pracownika lub ubezpieczonego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych może być również przedstawiciel związku zawodowego lub inspektor pracy albo pracownik zakładu pracy, w którym mocodawca jest lub był zatrudniony, a ubezpieczonego – także przedstawiciel organizacji zrzeszającej emerytów i rencistów. Pełnomocnik ustanowiony w postępowaniu cywilnym obowiązany jest przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy. Występowanie w sprawie pełnomocnika, nawet pełnomocnika zawodowego, jakim jest adwokat lub radca prawny, nie ogranicza praw mocodawcy, jako strony postępowania. Mocodawca stawający jednocześnie z pełnomocnikiem może prostować lub odwoływać oświadczenia pełnomocnika. Zgodnie zaś z regułami ogólnymi czynności dokonywane przez pełnomocnika wywołują skutki prawne bezpośrednio w sferze prawnej osoby reprezentowanej.

W postępowaniu administracyjnym
Działanie przez przedstawiciela możliwe jest również w postępowaniu regulowanym przepisami kodeksu postępowania administracyjnego, a więc w postępowaniu w sprawach należących do właściwości najróżniejszych (a mamy ich w Polsce całkiem sporo) urzędów większych i mniejszych, ważniejszych i tych mniej ważnych. Podstawą jest tutaj art. 32 k.p.a. Strona może działać przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania. Ocena, czy charakter czynności wymaga osobistego działania strony, należy do organu administracji publicznej, który wzywa stronę do takiego działania. Strona, która nie została wezwana przez organ do osobistego działania, nie musi działać osobiście, lecz może być reprezentowana przez pełnomocnika w dokonywaniu danej czynności. Pełnomocnikiem strony może być osoba fizyczna posiadająca zdolność do czynności prawnych. Ustawa nie wymaga pełnej zdolności do czynności prawnych, z czego wynika wniosek, iż pełnomocnikiem może być także osoba mająca jedynie ograniczoną zdolność do czynności prawnych: małoletni po ukończeniu 13 roku życia oraz osoba ubezwłasnowolniona częściowo. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie lub zgłoszone ustnie do protokołu przed organem prowadzącym postępowanie. Przepis nie wprowadza żadnych dodatkowych wymagań; przedstawicielem może więc zostać członek rodziny lub chociażby sąsiad. Pełnomocnik zobowiązany jest dołączyć do akt postępowania oryginał lub urzędowo poświadczony odpis pełnomocnictwa. W sprawach mniejszej wagi organ administracji może nie żądać pełnomocnictwa, jeżeli pełnomocnikiem jest członek najbliższej rodziny lub domownik strony, a nie ma wątpliwości co do istnienia i zakresu upoważnienia do występowania w imieniu strony. Biorąc jednak poprawkę na postawę wielu urzędników warto i w tych tzw. sprawach mniejszej wagi zaopatrzyć pełnomocnika w dokument potwierdzający upoważnienie. Wyżej przedstawione zasady odnoszą się do osób, które posiadają choćby ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Osoby nie posiadające zdolności do czynności prawnych, a więc małoletni nie mający ukończonych 13 lat i osoby ubezwłasnowolnione całkowicie, działać mogą przed organami administracji jedynie przez swych ustawowych przedstawicieli.

W niektórych ustawach – inaczej
Odmiennie kwestie pełnomocnictwa w szeroko rozumianym postępowaniu administracyjnym regulowane są w niektórych ustawach szczególnych. Przykładowo zgodnie z art. 137 § 1 ordynacji podatkowej, pełnomocnikiem strony może być jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, a więc pełnoletnia i nie ubezwłasnowolniona nawet częściowo.

W sprawach karnych
Na koniec wypada zwrócić uwagę na kwestię pełnomocnictwa w postępowaniu karnym. Z pewnością nie jest to gałąź prawa, z którą zwykły obywatel chciałby mieć do czynienia, niemniej jednak rozważania te byłyby niepełne, gdyby pominąć szeroki dział prawa karnego. Zgodnie z art. 6 kodeksu postępowania karnego oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy. Ustawa wprowadza jednak zasadę, że obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o adwokaturze. Podyktowane jest specyfiką postępowania karnego, która wymaga, by oskarżonemu, decydując się na korzystanie z pełnomocnika, miał zapewnioną rzetelną i fachową pomoc. Obrońca w postępowaniu karnym może być obrońcą z wyboru, ustanawianym przez samego oskarżonego, albo obrońcą z urzędu, wyznaczanym przez sąd. Ustawa wprowadza wymóg, zgodnie z którym w niektórych okolicznościach oskarżony obowiązkowo musi mieć obrońcę. Dzieje się tak między innymi w przypadku, gdy oskarżony jest głuchy, niemy lub niewidomy, a także, gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności. W tych przypadkach, jeśli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, obrońcę wyznacza mu prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy.
Strona inna niż oskarżony, a więc pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny czy też powód cywilny może korzystać w postępowaniu karnym z pomocy pełnomocnika. Również i w tym wypadku ustawa wprowadza regułę, iż pełnomocnikiem może być jedynie adwokat.

Na tym zakończymy rozważania dotyczące instytucji pełnomocnictwa w polskim systemie prawnym. Wynika z nich ogólna zasada, iż z zastrzeżeniem wyjątków, gdy z istoty przedsiębranych czynności wynika konieczność osobistego jej dokonania, a także odmiennych uregulowań obowiązujących w postępowaniu karnym, czynności prawne zarówno w sferze prawa cywilnego, jak i prawa administracyjnego mogą być dokonywane przez ustanowionego w tym celu pełnomocnika. Możliwe jest zatem załatwienie szeregu spraw bez konieczności pokonywania piętrzących się barier i trudności.
  Bartosz Kulesza Wersja archiwalna wpisu dostępna pod adresem: http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek_new_&nrartyk= 93

Print Friendly, PDF & Email