Corocznie 3 grudnia obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Osób z Niepełnosprawnościami – święto ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1992 r. Rzecznik Praw Obywatelskich z tej okazji przypomina o najistotniejszych postulatach, które podnosi w sprawie problemów osób z niepełnosprawnościami.
Wspieranie pełnej realizacji praw osób z niepełnosprawnościami i umożliwianie pełnego włączenia tej grupy w życie społeczne to główne cele obchodów Międzynarodowego Dnia Osób z Niepełnosprawnościami. W tym roku tematem przewodnim jest „Wzmacnianie przywództwa osób z niepełnosprawnościami na rzecz zrównoważonej przyszłości sprzyjającej włączeniu społecznemu”.
Tegoroczne hasło uznaje ważną rolę, jaką osoby z niepełnosprawnościami odgrywają w tworzeniu bardziej włączającego i zrównoważonego świata dla wszystkich. Podkreśla również znaczenie udziału osób z niepełnosprawnościami w procesach decyzyjnych, które mają wpływ na ich życie.
Proponowane przez ONZ tematy do dyskusji skupiają się na kilku obszarach:
- Promowanie przywództwa osób z niepełnosprawnościami we wszystkich dziedzinach życia.
- Zapewnienie włączenia osób z niepełnosprawnościami we wszystkie aspekty życia społecznego.
- Zwiększanie udziału osób z niepełnosprawnościami w procesach decyzyjnych.
- Podnoszenie świadomości na temat praw osób z niepełnosprawnościami.
- Świętowanie osiągnięć osób z niepełnosprawnościami.
Warto w tym dniu przypomnieć, że w 2024 roku mija 12 lat od ratyfikowania przez Polskę Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami, a RPO pełni rolę niezależnego organu monitorującego jej wdrażanie.
Najistotniejsze postulaty podnoszone przez Rzecznika w sprawie problemów osób z niepełnosprawnościami to m.in.:
- dostęp do szerokiego zakresu usług wspierających w społeczności lokalnej, w tym asystencji osobistej,
- dostęp do edukacji włączającej,
- udział osób z niepełnosprawnościami w tworzeniu prawa,
- zastąpienie ubezwłasnowolnienia systemem wspieranego podejmowania decyzji.
Do Konwencji dołączono Protokół Fakultatywny, w którym Państwa-Strony uznają kompetencje Komitetu ds. praw osób niepełnosprawnych, powołanego na podstawie art. 34 KPON, w zakresie przyjmowania i rozpatrywania doniesień bezpośrednio lub w imieniu osób lub grup osób podlegających jurysdykcji tego państwa. Polska nie ratyfikowała jednak Protokołu Fakultatywnego, co oznacza, że osoby znajdujące się pod jej jurysdykcją nie mają możliwości złożenia skargi indywidualnej do Komitetu na naruszenia przepisów Konwencji. Rzecznik skierował w tej sprawie kolejne wystąpienie do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej.
Protokół Fakultatywny do Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami wciąż nieratyfikowany. Pismo do MRPiPS
6 września 2024 r. minęła kolejna rocznica ratyfikacji przez Polskę Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami, której głównym celem jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby z niepełnosprawnościami oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności.
Choć przez te lata poczyniono postępy w zakresie podjęcia wszelkich właściwych środków ustawodawczych, administracyjnych i innych w celu wdrożenia praw uznanych w Konwencji, to wyzwaniem nadal jest zapewnienie skuteczności postanowieniom Konwencji. Jednym ze środków prawnych temu służących jest Protokół Fakultatywny. Przyznaje on Komitetowi ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami kompetencje rozpoznawania indywidualnych zawiadomień osób lub ich grup, które wskazują, że są ofiarami naruszenia przez państwo-stronę Konwencji jej postanowień. Po rozpatrzeniu skargi Komitet może formułować rekomendacje i zalecenia wobec państwa. Z tego uprawnienia nie mogą skorzystać osoby pod jurysdykcją Polski, wobec nieratyfikowania Protokołu.
O jego ratyfikację RPO zabiega od związania się przez Polskę postanowieniami Konwencji. Postulaty te nie zostały dotychczas uwzględnione. W ostatniej odpowiedzi MRiPS z 11 października 2022 r. napisano, że stanowisko nie zmieniło się. Dodano, że w 2023 r. planowane jest podjęcie analiz skarg przedłożonych Komitetowi, zapadłych rozstrzygnięć oraz monitorowania realizacji uwag końcowych Komitetu. Jednocześnie przebieg spotkań roboczych przedstawicieli RPO z reprezentantami rządu prowadzi do wniosku, że aktualnie istnieje wola sprzyjająca ponownemu przeanalizowaniu kwestii przystąpienia Polski do Protokołu.
Dotychczas Komitet ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami rozpoznał 81 zawiadomień z Polski, z czego 45 uznał za uzasadnione, 19 za niedopuszczalne, a w przypadku 12 nie podjął dalszych działań z powodów formalnych. Można zatem wnioskować, że skala postępowań prowadzonych przez Komitet nie jest duża.
Warunki formalne zawiadomienia skutecznie chronią państwo-stronę przed nieuzasadnionymi zarzutami lub roszczeniami. Komitet nie rozpoznaje bowiem skarg anonimowych, wyraźnie bezpodstawnych lub niewystarczająco uzasadnionych.
Ratyfikacja protokołu fakultatywnego może być istotnym czynnikiem motywacyjnym, by weryfikować i zmieniać polskie ustawodawstwo – tak, aby jak najpełniej odzwierciedlało postanowienia Konwencji. A ratyfikacja Protokołu Fakultatywnego nie tworzy po stronie państwa nowych zobowiązań. Jego mechanizmy stanowią zaś narzędzie zapewniające efektywność Konwencji. Orzeczenia Komitetu dotyczą ważkich i aktualnych tematów społecznych. Są wydawane na kanwie stanów faktycznych, które mogą znaleźć przełożenie na porządki prawne innych państw;
Protokół ratyfikowało niemal 100 państw. Na 27 państw członkowskich UE tylko Polska i Holandia nie podjęły kroków w tym celu. Może to mieć negatywny wpływ na decyzję co do związania się Protokołem przez całą Unię.
Marcin Wiącek podkreśla, że ratyfikacja Protokołu jest jedną z rekomendacji Komitetu ONZ z 2018 r. W 2026 r. przypada zaś termin złożenia przez Polskę kolejnego raportu o wdrażaniu Konwencji, z informacją o sposobie wykonania zaleceń Komitetu.
Na ratyfikację oczekują zwłaszcza same osoby z niepełnosprawnościami i ich organizacje. Brak ratyfikacji oznacza brak efektywnych mechanizmów dochodzenia praw przyznanych Konwencją. RPO dostaje wnioski indywidualne w tej kwestii.
Rzecznik zwraca się zatem do Pani Minister o zainicjowanie procesu ratyfikacji. Prosi też o informację, czy przeprowadzono analizę skarg dla Komitetu i jego rozstrzygnięć, a jeśli tak – do jakich wniosków doprowadziła. Jeśli nie została przeprowadzona, pyta kiedy to nastąpi.
