Inicjatywę utworzenia trzech nowych instytutów Polskiej Akademii Nauk przestawi niebawem ministrowi nauki prezes PAN. Wszystkie otrzymały pozytywne opinie powołanych w tej sprawie zespołów doradczych. Negatywnie wypowiada się reprezentacja dyrektorów. Kwestia finansowania pozostaje otwarta.
Proponowane nowe jednostki to: Instytut Chemii Analitycznej, Instytut Astrofizyki Cząstek Astrocent oraz Międzynarodowy Instytut Nauk Obliczeniowych i Matematycznych.
– Popieram utworzenie tych trzech instytutów, ponieważ obejmą one obszary badań, które – ze względu na postęp w nauce światowej – nie są wystarczająco reprezentowane w akademii – powiedział PAP prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Marek Konarzewski.
Dodał, że wszystkie te instytuty mają mieć profil międzynarodowy.
Prezes PAN pytany, skąd znajdą się środki na utworzenie i utrzymanie tych instytutów, skoro już te obecne borykają się z niedostatecznie wysoką subwencją, przypomniał, że w ostatnich latach PAN zlikwidowała trzy swoje jednostki: Polski Instytut Studiów Zaawansowanych, Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego oraz Instytut Parazytologii.
– Po ich likwidacji, budżet tych jednostek nie został rozdysponowany między pozostałe instytuty, ale niejako przepadł, więc liczę, że jest szansa na ponowne rozdysponowanie tych środków na nowe instytuty – powiedział.
Jak mówił, w przypadku Instytutu Chemii Analitycznej oraz Instytutu Astrofizyki Cząstek Astrocent jest „spokojny o finansowanie”. – Gdy chodzi o Międzynarodowy Instytut Nauk Obliczeniowych i Matematycznych, na pewno pomożemy, ile będziemy mogli z własnych środków PAN. Jednak liczymy, że tak strategiczne pole badawcze będzie obiektem zainteresowania Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Słyszymy przecież o ogromnych pieniądzach rzędu miliardów złotych, które mają być wydane przez polskie władze na rozwój sztucznej inteligencji. Bardzo chętnie z nich skorzystamy, oczywiście traktując je jako inwestycje, które w przyszłości na pewno zwrócą się z nawiązką – powiedział.
Z kolei pytany, czy nie można by rozszerzyć działania już istniejącego instytutu zamiast powoływać nową jednostkę, prezes odpowiedział, że jest to zasadnicze pytanie zadawane zespołom, które wydają rekomendację. – Z tych opinii wynika, że potencjał, który już istnieje w tych trzech dziedzinach w Polskiej Akademii Nauk nie jest wystarczający – powiedział.
Dopytywany też, czy powstanie nowych instytutów można oznaczać przesunięcie nań pewnych kompetencji z innych, wskazał, że „nie można tego wykluczyć, ale w tej chwili nie ma żadnej decyzji na ten temat; to kwestia przyszłości”.
Innego zdania niż zespoły powołane przez prezesa PAN są reprezentanci Zgromadzenia Dyrektorów Instytutów Naukowych PAN, którzy negatywnie ocenili wszystkie trzy wnioski.
I tak, przedstawioną koncepcję powołania Międzynarodowego Instytutu Nauk Obliczeniowych i Matematycznych PAN dyrektorzy ocenili jako „ambitną, ale niedopracowaną”. – Tematyka jest aktualna i interesująca, jednak jej realizacja nie wymaga powołania nowego instytutu. Proponowane badania mogą być prowadzone w ramach istniejących w strukturze PAN jednostek informatyczno-matematycznych, które pokrywają tematycznie proponowany zakres badawczy, jak również we współpracy z licznymi jednostkami spoza PAN – podano w uchwale z marca br.
Z kolei w przypadku Instytutu Chemii Analitycznej reprezentanci dyrektorów wskazali m.in. na „brak jednoznacznego uzasadnienia potrzeby powstania nowego instytutu, zbyt szeroki zakres tematyczny, powierzchowną analizę finansową oraz ryzyko powielania kompetencji istniejących jednostek naukowych”.
W trzecim przypadku – Instytutu Astrofizyki Cząstek Astrocent – wskazano, że wprawdzie „w zakresie merytorycznym powołanie instytutu jest uzasadnione tematyką i agendą badawczą, dotychczasowymi osiągnięciami wnioskodawców oraz brakiem jednostki zajmującej się astrofizyką cząstek”, jednak m.in. „w zakresie organizacyjnym liczba pracowników jest niedostateczna”, a „w zakresie finansowym i lokalowym istnieje poważne zagrożenie niespełnienia kluczowych przedstawionych założeń, co powoduje, iż wniosek o powołanie instytutu należy obecnie ocenić jako przedwczesny”.
Instytut Astrofizyki Cząstek Astrocent miałby być przekształcony z Międzynarodowej Agendy Badawczej AstroCeNT, kierowanej przez prof. Leszka Roszkowskiego z Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika PAN w Warszawie. To duże interdyscyplinarne centrum powstało w ostatnich latach w ramach grantu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (38 mln zł na 5 lat).
Jak argumentował we wniosku prof. Leszek Roszkowski, w tym instytucie miałoby być prowadzone „badanie Wszechświata innymi drogami niż tradycyjna astronomia np. poprzez neutrina czy fale grawitacyjne”. We wniosku wskazano, że jest to „dość nowa, przyszłościowa dziedzina” i że nie ma takiego ośrodka w Polsce.
Jak wynika z danych we wniosku, część funduszy (15 mln euro) na otwarcie instytutu zespół ma już z grantu Teaming for Excellence z Komisji Europejskiej. Druga połowa ma pochodzić z dofinansowania: Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (7 mln euro) oraz z programu FENG MAB Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (8 mln euro).
Z kolei Międzynarodowy Instytut Nauk Obliczeniowych i Matematycznych miałby być jednostką, która skupi się na zagadnieniach z pogranicza informatyki i matematyki stosowanej. W ramach instytutu miałyby być powadzone badania podstawowe w zakresie m.in. algorytmiki, optymalizacji, procesów stochastycznych czy analizy dużych zbiorów danych. Siedzibę ma mieć we Wrocławiu z filią w Warszawie, a dyrektorem miałby zostać prof. Jarosław Byrka z Uniwersytetu Wrocławskiego.
Z danych we wniosku wynika, że pierwszy rok działalności ma kosztować 5 mln zł, drugi – 8 mln, trzeci – 11 mln, a czwarty i kolejne – po 14 mln zł. Jednocześnie wskazano, że celowo około 30-40 proc. całkowitego budżetu instytutu ma pochodzić ze źródeł zewnętrznych, m.in. grantów krajowych i zagranicznych oraz partnerstw z przemysłem.
Trzecim nowym instytutem miałby być Instytut Chemii Analitycznej z siedzibą w Toruniu przy jednoczesnej rozproszonej po całym kraju strukturze organizacyjnej. Tej pierwszej w Polsce jednostce naukowo-badawczej w całości poświęconej rozwijaniu chemii analitycznej miałby szefować prof. Bogusław Buszewski z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Jak wskazano w opinii, jednostka miałaby koncentrować się na szeroko pojętej chemii analitycznej, stanowiącej podstawę licznych dziedzin nauki i technologii jak nauki biologiczne, kryminalistyczne, farmaceutyczne, nowoczesna diagnostyka medyczna, technologia żywności i żywienia, agrotechnologia, a także w monitoringu i kontroli procesowej w biotechnologii.
Jeżeli chodzi o środki finansowe niezbędne do rozpoczęcia działalności przez ten instytut, to jego powstanie opiera się na bazie projektu strategicznego województwa kujawsko-pomorskiego „Utworzenie Kujawsko-Pomorskiego Centrum Naukowo-Technologicznego im. prof. J. Czochralskiego”, na realizację którego zabezpieczono środki w regionalnym programie operacyjnym Fundusze Europejskie dla Kujaw i Pomorza 2021-2027 oraz w budżecie Samorządu Województwa.
Po uzyskaniu pozytywnej opinii zespołów doradczych powołanych w tym celu, prezes PAN niebawem zarekomenduje ministrowi nauki powołanie trzech nowych instytutów. Decyzja będzie należeć do MNiSW.
Ostatnim nowo powstałym instytutem w strukturach Polskiej Akademii Nauk jest Międzynarodowy Instytut Mechanizmów i Maszyn Molekularnych (IMol) PAN, który działa od grudnia 2020 r.
Nauka w Polsce, Agnieszka Kliks-Pudlik (PAP)
Źródło: naukawpolsce.pl
