Praca jest formą aktywności odgrywającą szczególnie ważną rolę. Warto przez chwilę zastanowić się czym tak naprawdę ona jest i do czego jest potrzebna w życiu człowieka? Czy pełni jakąś szczególną rolę w życiu osób z niepełnosprawnością?
Praca i jej funkcje
Według Encyklopedii PWN praca jest to celowa działalność człowieka prowadząca do wytworzenia dóbr materialnych lub kulturalnych, i przystosowania ich do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Człowiek jako jedyny przetwarza dobra przyrody dla swoich potrzeb. Jest to forma działania odróżniająca nas od zwierząt. W literaturze przedmiotu wymieniane są zazwyczaj trzy podstawowe funkcje, jakie pełni praca:
• psychologiczna – praca rozwija naszą osobowość, ludzie pracujący czują się potrzebni i przez to dowartościowani,
• ekonomiczna – dzięki pracy człowiek zarabia pieniądze, dzięki czemu ma środki do życia i ma możliwość zaspokojenia własnych potrzeb,
• społeczna – uczy współdziałania, czyni z człowieka istotę społeczną.
Praca daje człowiekowi poczucie sprawstwa. Dzięki niej możemy poczuć, że robimy coś pożytecznego, dobrego, ciekawego, wnosimy coś do społeczeństwa. Jest też formą pozostawienia po sobie czegoś dla świata. Może być również sposobem wyrażania siebie, np. poprzez działalność artystyczną. Praca jest środkiem, który zapewnia nam nie tylko egzystencję, ale także szacunek, poważanie, prestiż społeczny. Dzięki niej możemy realizować swoje bliższe i dalsze plany, a niekiedy również i pasje. Pomaga nam ona więc w osiągnięciu samorealizacji, rozwoju osobowości, pełni życia. Według przedstawicieli różnych nurtów filozoficznych dobra i satysfakcjonująca nas praca angażuje nie tylko nasze siły fizyczne, ale także nasz umysł i serce. Wyzwala naszą indywidualność, inicjatywę; jest warunkiem zadowolenia. Ideał pracy można zatem określić jako element szczęścia, wolnej, swobodnej i twórczej działalności człowieka, w której wyraża się jego ludzka istota.
Praca a niepełnosprawność
W okresie dorosłości jedną z głównych potrzeb każdego człowieka jest praca. W przypadku osób z niepełnosprawnością posiada ona nie tylko wymienione wcześniej trzy funkcje. Zatrudnienie zapewnia osobom z niepełnosprawnością nie tylko niezależność osobistą i materialną, jednak ma też wartość dodatkową – kompensuje ograniczenia wynikające z niepełnosprawności, stanowi rodzaj rehabilitacji oraz procesu rewalidacji, czyli całościowego usprawniania w zakresie fizycznym, psychicznym, emocjonalnym i społecznym.
Zdaniem pedagogów specjalnych, psychologów i innych badaczy społecznych praca zawodowa i wynikająca z niej świadomość przynależności do społeczności pracującej przyczynia się m.in. do wzrostu poczucia wspólnoty osób z niepełnosprawnością z wszystkimi ludźmi (D. Kukla 2004). Praca stanowi również najlepszy sposób, by przywrócić ich do w miarę normalnego życia. Jest to podstawowa zasada współczesnej rehabilitacji i rewalidacji. Stąd rehabilitacja zawodowa (rehabilitacja poprzez pracę) powinna być jednym z głównych priorytetów w działaniach państwa na rzecz wsparcia osób niepełnosprawnych (zob. T. Majewski 1995, A. Politaj 2008). Praca zawodowa, oprócz zabezpieczenia finansowego i podstaw egzystencji, jest dla osób z niepełnosprawnością formą integracji, sposobem na odzyskanie wiary w siebie i poczucia sukcesu w życiu osobistym. Stanowi ważny element w życiu każdego człowieka, wyznacza jego miejsce w społeczeństwie, pozwala zdobywać środki materialne, uaktywnia siły tkwiące w jednostce ludzkiej, determinuje jego samopoczucie w istotny sposób wpływa na stan zdrowia i relacje z innymi ludźmi. Warto zauważyć, że dla osób niepełnosprawnych zawodowa aktywność ma szczególne znaczenie, dowartościowuje, stanowi ważny etap rehabilitacji społecznej, nadaje sens życiu, wyznacza kierunek rozwoju, pozwala uczestniczyć w życiu społecznym. Jak wynika z badań prowadzonych wśród osób z różnymi dysfunkcjami, praca jest dla nich ważną wartością, nadaje sens ich życiu.
Zagadnienia dotyczące aktywizacji zawodowej oraz rehabilitacji zawodowej i społecznej stanowią na przestrzeni ostatnich lat przedmiot zainteresowania wielu badaczy, organizacji podejmujących działania na rzecz osób z niepełnosprawnością, a także pracodawców. Pod pojęciem aktywizacji zawodowej rozumiemy pobudzanie osób do aktywności zawodowej i odpowiednie wspieranie ich. Natomiast rehabilitacja zawodowa ma na celu ułatwienie osobie z niepełnosprawnością uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy. Istnieje również pojęcie rehabilitacji społecznej, czyli umożliwienie osobom niepełnosprawnym uczestnictwa w życiu społecznym i realizowana jest przez:
– wyrabianie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej osoby z niepełnosprawnością;
– wyrabianie umiejętności samodzielnego pełnienia funkcji społecznych;
– likwidację barier: architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, technicznych w komunikowaniu się i dostępie do informacji;
– kształtowanie w społeczeństwie właściwych postaw i zachowań sprzyjających integracji z osobami z niepełnosprawnością (T. Majewski 1995, za: E. Ryżek 2015).
Chociaż bezrobocie i problemy ze znalezieniem i utrzymaniem pracy dotyczą wielu ludzi, to osób z niepełnosprawnością te trudności dotykają najbardziej. Według danych GUS tylko ok. 27 proc. osób z niepełnosprawnością w Polsce jest aktywna zawodowo. Z uwagi na różnego rodzaju dysfunkcje i problemy, a także społeczne i mentalne bariery, osoby te są szczególną kategorią społeczną. Ich funkcjonowanie jest bardzo często utrudnione. Z powodu swoich dysfunkcji osoby z niepełnosprawnościami znajdują się często na marginesie społecznego i zawodowego życia. Brak pełnej sprawności oraz wynikające z nich ograniczenia nie muszą jednak oznaczać dla tych osób społecznej i zawodowej izolacji. Warto zwrócić uwagę na to, iż Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych (2007) gwarantuje im prawo do pracy, na równych zasadach z innymi obywatelami, w tym prawo do utrzymywania się z pracy wybranej przez siebie i akceptowanej na rynku pracy i w środowisku pracy, o charakterze otwartym, niewykluczającym i dostępnym dla osób niepełnosprawnych. Z tego powodu aktywizacja zawodowa i społeczna stanowi ogromne wyzwanie dla państwa, instytucji wspierających osoby z obniżoną sprawnością oraz współczesnych systemów edukacyjnych.
Jak skutecznie szukać pracy?
Jako osoba niepełnosprawna nie musisz szukać pracy jedynie w zakładach pracy chronionej nastawionych na zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Jeżeli tylko Twoje kwalifikacje pokrywają się z potrzebami pracodawcy, pracy możesz szukać również wśród wszystkich ofert i miejsc pracy. Warto przypomnieć o jeszcze jednej ważnej kwestii, która często stanowi pewne obawy przed podjęciem pracy. Mowa tu o orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności. Wbrew wielu stereotypowym i błędnym opiniom, nie stanowi ono żadnej przeszkody w podjęciu zatrudnienia. Żadne orzeczenie nie zabrania osobie z niepełnosprawnością pracować, nawet jeśli zawiera ono informację o niezdolności do pracy. Stanowić ono może jedynie pewne wskazówki w jakich warunkach może lub nie może pracować dana osoba. Ostateczną i wiążącą opinią o tym czy możemy podjąć pracę na danym stanowisku jest ocena lekarza medycyny pracy wydawana na podstawie odpowiedniego badania stanu zdrowia.
Poszukiwanie pracy warto rozpocząć od próby znalezienia odpowiedzi na pytania:
• Jaką pracę właściwie chciałbym wykonywać?
• W czym jestem dobry? Jakie są moje mocne strony?
• Jaką pracę mógłbym wykonywać? Na jaką pracę pozwala mi zdobyte wykształcenie, doświadczenie i umiejętności?
• Na jaką pracę pozwala mi mój obecny stan zdrowia?
• Jaką pracę mogę znaleźć w obecnej sytuacji na rynku pracy i w interesującym mnie regionie?
W tym celu warto spotkać się z doradcą zawodowym, który pomoże nam określić najlepsze dla nas metody i kierunki poszukiwania pracy. Należy mieć oczywiście na uwadze, że na początku może nie będzie to wymarzona praca, a nawet ściśle związana ze zdobytym zawodem. Jednak bardzo istotne jest to, aby zdobywać doświadczenie zawodowe i aktywnie uczestniczyć na rynku pracy, co w dłuższym okresie czasu może doprowadzić nas do tej jedynej, wymarzonej pracy.
Coraz częściej pracodawcy dostrzegają szereg korzyści związanych z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych. Taką korzyścią jest np. promocja firmy jako nowoczesnej i otwartej dla społeczeństwa. Pracodawcy cenią sobie także zwolnienia z obowiązkowych wpłat na PFRON (w przypadku firm, które nie zatrudniają osób z niepełnosprawnościami), dofinansowania do kosztów zatrudnienia oraz wysoką motywację do pracy osób niepełnosprawnych.
Do najskuteczniejszych metod aktywnego poszukiwania pracy należą:
• Bezpośredni kontakt z pracodawcą – jest to metoda bardzo skuteczna, choć wymagająca odwagi od potencjalnego kandydata. Warto składać swoje CV do miejsc pracy, które nas interesują, nawet jeśli nie wystawiają one ogłoszeń o poszukiwaniu pracowników. Część pracodawców nie zgłasza wolnych etatów do prasy, Internetu i urzędów pracy.
• Sieć kontaktów – jedna z najbardziej skutecznych sposobów szukania pracy. Uzyskując od znajomych informację o wolnym miejscu pracy możesz dowiedzieć się najwięcej na temat oferty i charakteru danej pracy. Każdy człowiek to kontakt z setkami innych osób. Budując kontakty z innymi ludźmi zwiększasz swoje szanse na znalezienie pracy.
• Targi i giełdy pracy – na targach pracy można zdobyć informacje o wymaganiach pracodawców, możliwościach zatrudnienia oraz jak przebiega proces rekrutacji. W czasie rozmów z pracodawcą można przekazać mu swoje CV albo od razu umówić się na rozmowę kwalifikacyjną. Targi pracy organizowane są zazwyczaj przez Powiatowe Urzędy Pracy. Niektóre skierowane wyłącznie do osób z niepełnosprawnościami. Należy podkreślić, że wystarczy być zarejestrowanym w Urzędzie Pracy jako osoba poszukująca pracy; nie trzeba posiadać statusu osoby bezrobotnej. Oferty pracy wszystkich Urzędów Pracy w całej Polsce są dostępne na stronie: www.psz.praca.gov.pl
• Internet i ogłoszenia prasowe – dostępna jest duża liczba portali oferujących pracę. Warto śledzić oferty i ogłoszenia na bieżąco.
• Agencje pracy tymczasowej, agencje pośrednictwa pracy – online, jak również punkty stacjonarne. Krajowy Rejestr Agencji Zatrudnienia dostępny jest na stronie internetowej www.kraz.praca.gov.pl
• Lokalne organizacje społeczne – bazy danych organizacji pożytku publicznego, np. stowarzyszeń, fundacji są dostępne na stronie internetowej: www.ngo.pl
• Ogłoszenia własne – warto spróbować samemu napisać ogłoszenie o tym, że poszukujemy pracy. Nasza oferta powinna być: krótka i zwięzła, zainteresować czytającego, powinna zawierać konkretne informacje tj.: kto i jakiej pracy poszukuje oraz jak się z nim skontaktować.
