GUS na zlecenie Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej opracował raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne w Polsce.
Badanie objęło: 57 tys pomiotów, w ponad 3 tys miejscowościach, 114 tys budynków, 67 tys stron www i aplikacji mobilnych. Raport poddał analizie 4 kwestie: dostępność architektoniczną, cyfrową, informacyjno-komunikacyjną oraz informację o dostępie alternatywnym. Dziś prezentujemy dobre praktyki w zakresie zapewniania dostępności przez podmioty publiczne.
Poniżej znajdują się najciekawsze przykłady dobrych praktyk, podzielone na cztery części: dostępność architektoniczną, cyfrową, informacyjno-komunikacyjną oraz inne przykłady zapewniania dostępności.
Dostępność architektoniczna
Podmioty publiczne zapewniają szereg udogodnień architektonicznych dla osób ze szczególnymi potrzebami, w tym osób z niepełnosprawnościami ruchu. Rozwiązania te dotyczą nie tylko budynków, ale także ich otoczenia, wyposażenia, a także przestrzeni miejskiej. W tym zakresie należy zwrócić uwagę na:
- tworzenie miejsc parkingowych dla osób z niepełnosprawnością usytuowanych w pobliżu wejść do budynków, z zapewnianiem kompatybilności z pozostałymi elementami przestrzeni publicznej lub w większej liczbie – miejsca takie zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów (KPRM) w większości swoich budynków. W Bydgoszczy za każdym razem, kiedy wyznaczane jest nowe miejsce parkingowe dla osoby niepełnosprawnej, krawężnik frezowany jest w taki sposób, żeby osoba na wózku mogła łatwo wjechać z parkingu na chodnik;
- basen wyposażony w nieckę dostosowaną do dezynfekcji wózków – podczas rewitalizacji kompleksu sportowego „Astoria” w Bydgoszczy, poza standardowymi inwestycjami pod kątem dostępności, wyposażono basen w nieckę dostosowaną do dezynfekcji wózków. Zastosowano przy tym ruchome dno basenu oraz zainstalowano specjalny podnośnik do niecki basenowej dla osób ze szczególnymi potrzebami;
- dostępne place zabaw – podczas modernizacji kilku placów zabaw w Bydgoszczy zainstalowano dostępne huśtawki, w tym urządzenia typu „bocianie gniazdo”. Również w Gdyni istnieją place zabaw dla dzieci z różnymi dysfunkcjami;
- dostępne krawężniki – w Gdańsku, w celu zwiększenia bezpieczeństwa i wygody pasażerów autobusów miejskich, w zatokach autobusowych instaluje się specjalne krawężniki typu „Kassel”. Ich obły kształt umożliwia kierowcy autobusu podjechanie możliwie jak najbliżej krawędzi peronu, co ułatwia wjazd do autobusu osobie na wózku, czy wjazd z wózkiem dziecięcym;
- azyle ułatwiające przekraczanie ulicy – na gdańskich ulicach w coraz większej liczbie miejsc pojawiają się też azyle, czyli specjalne wysepki na środku jezdni, wybudowane w celu ułatwienia bezpiecznego przekraczania ulicy. Azyl umożliwia przechodzenie przez jezdnię etapami i ułatwia także obserwowanie drogi. Dzięki azylom seniorzy czy osoby z niepełnosprawnością nie muszą się spieszyć, by przejść całą wielopasmową ulicę w jak najkrótszym czasie;
- dostosowane plaże i mariny – specjalnie przystosowane plaże w Gdyni pozwalają na skorzystanie z wypoczynku nad morzem osobom z niepełnosprawnościami dzięki podjazdom, kładkom, a także możliwością skorzystania ze specjalnego wózka kąpielowego, który ułatwia dostanie się osoby z niepełnosprawnością na plażę. Dzięki jego konstrukcji, osoba z niepełnosprawnością może skorzystać z kąpieli. Sprzęt jest lekki, pozwala na niewielkie zanurzenie i unoszenie się na wodzie. Każda kąpiel odbywa się z asystą od jednej do dwóch osób. Osoby asystujące są ratownikami i ratowniczkami morskimi, przeszkolonymi w obsłudze wózka i komunikacji z osobami z niepełnosprawnością. Gdynia Śródmieście to najlepiej przystosowana plaża oraz kąpielisko strzeżone dla osób z niepełnosprawnością ruchową. Znajdują się tu dwie drewnie kładki. Pierwsza z nich zapewnia możliwość swobodnego dotarcia do placu zabaw oraz mariny. Druga kładka, zlokalizowana przy pomniku gdyńskich rybek, pozwala na bliższe dotarcie do linii brzegowej. Również Gdański Ośrodek Sportu, który zarządza miejskimi plażami dba, aby plaże były dostępne dla każdego, bez barier i ograniczeń. dy. Bezpłatne specjalistyczne wózki-amfibie udostępniane są od kilku sezonów na kąpieliskach Gdańsk Stogi oraz Molo Gdańsk Brzeźno. Umożliwiają łatwy transport po plażowym piasku osoby niepełnosprawnej oraz bezpośredni kontakt z wodą. Chęć skorzystania z wózka kąpielowego należy zgłosić starszemu ratownikowi;
- dostępne sygnalizacje świetlne – w wielu polskich miastach, np. Warszawie, Gdyni, Łodzi i innych sygnalizatory sterujące ruchem pieszych są uzupełniane o sygnały dźwiękowe. Jest to dobry sposób na zapewnienie alternatywnego sposobu komunikacji o zielonym i czerwonym świetle na przejściu, co zwiększa bezpieczeństwo szczególnie osób niewidomych i niedowidzących;
- szkolenia dot. dostępności transportu – UTK organizuje szkolenia wewnętrzne dla wszystkich pracowników w zakresie niepełnosprawności i dostępności. Ponadto przy UTK funkcjonuje zespół zadaniowy ds. osób z niepełnosprawnością oraz o ograniczonej możliwości poruszania się, w skład którego wchodzą przedstawiciele przewoźników i zarządców infrastruktury oraz dworców.
Dostępność cyfrowa
Dobre praktyki w zakresie dostępności cyfrowej to przede wszystkim rozwiązania technologiczne umożliwiające lepszą obsługę klienta, można wskazać tu przykłady takie jak:
- strona internetowa i szkolenia na temat dostępności cyfrowej – KPRM prowadzi stronę internetową na temat dostępności cyfrowej, na której publikuje materiały edukacyjne i przydatne informacje. Ponadto prowadzone są też cykliczne comiesięczne szkolenia z dostępności cyfrowej i „Dostępne środy”. W sumie udało się przeszkolić już blisko 2 tys. osób.
- Elektroniczne Biuro Obsługi Klienta – w celu ułatwienia korzystania z usług urzędu miasta, osoby z niepełnosprawnościami mogą korzystać z dostępnego cyfrowo, Elektronicznego Biura Obsługi Klienta (EBOK) Urzędu Miasta Bydgoszcz. Jest to dodatkowy, alternatywny sposób załatwienia spraw urzędowych, z którego mogą korzystać wszyscy klienci, w tym także osoby ze szczególnymi potrzebami.
Dostępność informacyjno-komunikacyjna
W zakresie dostępności informacyjno-komunikacyjnej podmioty publiczne stosują wiele różnych udogodnień i rozwiązań skierowanych przede wszystkim do osób z niepełnosprawnościami wzroku, słuchu i intelektualnymi. Jako przykłady takich praktyk można wskazać:
- system nawigacyjno-informacyjny TOTUPOINT – w jednym z budynków użytkowanych przez KPRM zastosowano system nawigacyjno-informacyjny TOTUPOINT. To system znaczników, działający w oparciu o technologię bezprzewodowej komunikacji krótkiego zasięgu. Smartfon osoby ze szczególnymi potrzebami odbiera informację od znaczników i wyświetla ją na ekranie udostępniając w ten sposób użytkownikowi jej treść. System znaczników może odpowiedzieć na wszystkie pytania „gdzie to jest?”, „gdzie jestem?” lub „co to jest?”. Może wskazywać wejście do urzędu czy schody. Również w Urzędzie Miasta Łódź w latach 2017-2020, zakupiono i zamontowano ponad sto urządzeń elektronicznych ułatwiających osobom niewidomym i słabowidzącym orientację przestrzenną;
- infolinie dla osób ze szczególnymi potrzebami – w Poznaniu uruchomiono Telefon Porad Cyfrowych – to usługa, jaką miasto uruchomiło, by pomóc seniorom w korzystaniu z nowych technologii i elektronicznych narzędzi komunikacji. W mieście funkcjonuje także „Telefon Serdeczności” – to specjalna infolinia, na którą mogą zadzwonić starsi mieszkańcy i mieszkanki Poznania, jeżeli doskwiera im izolacja;
- wideotelefony do tłumaczenia na polski język migowy – w Urzędzie Miasta Bydgoszcz znajdują się trzy wideotelefony dedykowane do usługi tłumaczenia na polski język migowy. Dzięki współpracy Urzędu Miasta Bydgoszcz z Kujawsko-Pomorskiem Oddziałem Polskiego Związku Głuchych realizowany jest projekt „Bydgoszcz otwarta na gest”. Umożliwia on bezpłatne skorzystanie z usługi bezpośredniego lub pośredniego (on-line) tłumacza migowego. Ponadto wszystkie sesje Rady Miasta Bydgoszcz tłumaczone są w czasie rzeczywistym na polski język migowy i transmitowane na stronie internetowej miasta;
- poradniki dot. obsługi OzN – na Portalu Pracownika Świętokrzyskiego Urzędu Wojewódzkiego zamieszczono publikację United Spinal Association przetłumaczoną na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej i zaadaptowaną przez Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych pn. „Praktyczny poradnik savoir – vivre wobec osób niepełnosprawnych”. Podobną publikację – „Savoir-vivre wobec osób z niepełnosprawnością” – we współpracy z Fundacją Integracja, przygotował dla przewoźników kolejowych i opublikował na swojej stronie internetowej Prezes Urzędu Transportu Kolejowego;
- dostępne informatory (czasopisma, ulotki, treści www.) dla osób ze szczególnymi potrzebami i nie tylko – Miasto Łódź przygotowało informator o ulgach i uprawnieniach w całości dostępny dla osób z niepełnosprawnościami, szczególnie dla osób Głuchych oraz osób z niepełnosprawnością intelektualną; Urząd Miasta Łodzi we współpracy ze Spółdzielnią FADO przygotował też podręcznik dla urzędników na temat przygotowywania dostępnych dokumentów i multimediów. Podobne działania podjął Poznań. Na stronie internetowej Miasta Poznań przygotowano i udostępniono pakiet informacyjny na temat udzielania wsparcia dla osób ze szczególnymi potrzebami podczas pandemii. Pakiet zawiera szczegółowe informacje dotyczące form pomocy i możliwości skorzystania ze wsparcia. Ponieważ forma drukowana informacji nadal jest bardzo popularna wśród seniorów w Poznaniu wydawane są także ulotki i czasopisma skierowane do tej grupy, w których kreowaniu i wydawaniu biorą udział oni sami. Prowadzony i wydawany jest m. in. poradnik „Poznański przewodnika seniorki i seniora”.
- książki z dużą czcionką – Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Wieluniu wypożycza m. in. „duże litery” czyli książki z dużą czcionką z przeznaczeniem dla osób słabowidzących oraz audiobooki skierowane nie tylko do niewidomych, ale do wszystkich zainteresowanych czytelników;
- tekst łatwy do czytania (ETR) – w projekcie MEiN pn. „Czytam i wiem – tekst łatwy do czytania i zrozumienia w szkole. Opracowanie i upowszechnienie materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych w wersji łatwej do czytania i zrozumienia, instrukcji dotyczącej ich tworzenia i wykorzystania w pracy z uczniami oraz rekomendacji dotyczących wdrożenia rozwiązań w praktykę szkolną” przygotowano 70 materiałów edukacyjnych zgodnych ze standardami tekstu łatwego do czytania i zrozumienia oraz instrukcję tworzenia takich tekstów i materiałów w edukacji. Materiały są dostępne na Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej (ZPE). Na stronie głównej ZPE znajduje się również odnośnik do ww. materiałów w postaci logo tekstu łatwego do czytania i zrozumienia.
Inne przykłady dostępności
Warto także zwrócić uwagę na inne działania wychodzące naprzeciw potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w sposób pośredni poprzez zapewnienie wiedzy i umiejętności personelowi danej instytucji lub bezpośredni – skierowany wprost do np. osób z niepełnosprawnościami. Mowa tu np. o:
- działaniach na rzecz propagowania prostego języka – KPRM uczestniczy w pracach Zespołu ds. promocji prostego języka w urzędach administracji rządowej. Zespół ten ma upowszechniać prosty język w urzędach administracji rządowej. Członkowie Zespołu to przedstawiciele różnych urzędów administracji rządowej – KPRM, ministerstw, urzędów centralnych i wojewódzkich. Są oni liderami prostego języka w służbie cywilnej. Spotykają się kilka razy w roku, aby przedstawić dobre praktyki, które funkcjonują w administracji i omówić bieżące prace. W spotkaniach mogą uczestniczyć – jako goście – przedstawiciele organizacji pozarządowych i innych urzędów. W KPRM prowadzone są też szkolenia z prostego języka i efektywnej komunikacji dla członków korpusu służby cywilnej. Szkolenia prowadzą pracownicy Departamentu Służby Cywilnej. Odbywają się one podczas dnia otwartego dla służby cywilnej w KPRM, podczas wyjazdów do miast wojewódzkich i na prośbę konkretnych urzędów. Zasady prostego języka są popularyzowane i stosowane także przez pracowników Łódzkiego Kuratorium Oświaty. W urzędzie wykorzystywane są np. aplikacje pozwalające ocenić, czy tworzony tekst przeznaczony do publikacji na stronach internetowych jest trudny pod względem językowym, np.: „jasnopis”: https://www.jasnopis.pl/;
- powoływaniu ciał doradczych / zespołów ds. osób z niepełnosprawnościami lub dostępności – w KPRM powołano zespół ds. wdrożenia rekomendacji wynikających z monitoringu wdrażania postanowień Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Zespół pełni rolę doradczą i realizuje działania na rzecz osób ze szczególnymi potrzebami takie jak:
- opracowywaniu komunikatów informacyjnych dla pracowników; o zalecanie rozwiązań poprawiających dostępność urzędu;
- upraszczanie dokumentów i opisów działania urzędu – Zespoły do spraw dostępności, składające się z reprezentantów różnych jednostek organizacyjnych danego podmiotu publicznego funkcjonuje np. w Urzędzie Miasta Gdynia – informacja na temat jego działalności dostępna jest na stronie www Urzędu Miasta Gdynia. Zarząd Województwa Łódzkiego powołał Panel Ekspertów w zakresie polityki społecznej, (Uchwała nr 974/2015 z dnia 2 września 2015 r.). Panel ma status grupy o charakterze interwencyjno – doradczym w zakresie polityki społecznej. Interdyscyplinarny skład Wojewódzkiego Panelu Ekspertów ma charakter stały i tworzą go przedstawiciele służb, instytucji i organizacji z zakresu pomocy społecznej, systemu oświaty, służby sądowniczej, prokuratury, policji, straży miejskiej, ochrony zdrowia, organizacji pozarządowych. W wyniku współpracy w grudniu 2017 roku powstała m.in. publikacja dotycząca uniwersalnego projektowania. Materiał do pobrania na stronie www Regionalnego Centrum Polityki Społecznej w Łodzi;
- obsłudze poza siedzibą podmiotu – w Urzędzie Miejskim w Woźnikach (woj. Śląskie) od 3 lutego 2020 r. działa ,,Mobilny Urząd”. W ramach jego pracy świadczone są wybrane usługi znajdujące się w zakresie działań poszczególnych referatów Urzędu. Obsługa Mieszkańca odbywa się poza siedzibą Urzędu. Miejscem świadczenia usług jest teren znajdujący się w granicach administracyjnych gminy, na obszarze, którego osoba uprawniona do skorzystania z usług Mobilnego Urzędu zamieszkuje. Aby skorzystać z wyżej wymienionej usługi należy dokonać zgłoszenia telefonicznego pod wskazanym numerem telefonu. Zgłoszenia są realizowane według kolejności ich przyjęcia. W ramach usługi pracownik doradza w sprawach urzędowych, a także, przyjmuje odpowiednią dokumentację i dostarcza ją do Urzędu. W ramach telefonicznego potwierdzenia wizyty, do wiadomości interesanta podawane są imię i nazwisko pracownika Urzędu, który będzie dokonywał usługi. Pracownik jest obowiązany do okazania pełnomocnictwa uprawniającego go do wykonania czynności administracyjnych wydanego przez Burmistrza Woźnik.. Gmina Woźniki zawarła także porozumienie z Powiatem Tarnogórskim w sprawie utworzenia w Urzędzie Miejskim w Woźnikach Punktu Obsługi dla mieszkańców gminy ubiegających się o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności. Urzędnik pomaga wypełnić wniosek i osobiście dostarcza go do siedziby Starostwa w Tarnowskich Górach. W Urzędzie Miasta Bydgoszcz, pracownik Referatu dowodów osobistych Wydziału Spraw Obywatelskich odbiera wnioski o wydanie dowodów osobistych z miejsca zamieszkania osób, które mają trudności z poruszeniem się i następnie po wydaniu dokumentu dostarcza je tym osobom. W 2020 r. pracownik ww. referatu odebrał 172 wnioski o wydanie dowodu osobistego i doręczył 85 dowodów osobistych.
Wiele bibliotek publicznych ma w swojej ofercie usługę dostarczania wcześniej zamówionych książek. Usługa skierowana jest do osób, które nie mogą samodzielnie dotrzeć do biblioteki z uwagi na stopień niepełnosprawności fizycznej lub długotrwałą chorobę. Usługa dostawy i odbioru książek jest bezpłatna, należy jedynie zamówić telefonicznie bądź mailowo interesujące pozycje książkowe i ustalić termin odbioru. Przykładem jest Biblioteka Publiczna w Raciborzu – więcej informacji znajduje się na stronie www Biblioteki Publicznej w Raciborzu;
- promocji wiedzy na temat niepełnosprawności i dostępności w placówkach na terenie miasta – w gdyńskich placówkach przedszkolnych i szkolnych realizowane są programy edukacyjne uwrażliwiające na potrzeby innych, uczące tolerancji i równego traktowania rówieśników z niepełnosprawnościami. Obszar metropolitarny Gdańsk-Gdynia-Sopot organizuje szkolenia z dostępności dla przedstawicieli służby zdrowia, nauczycieli i urzędników, o których można przeczytać na portalu internetowym miasta Gdańsk;
- bazie dostępnych miejsc na terenie miasta – także w obszarze metropolitarnym Gdańsk-Gdynia-Sopot utworzona została baza danych obejmująca np. gabinety lekarskie ze specjalnym wyposażeniem i procedurami, która ułatwia pacjentowi z niepełnosprawnością znalezienie odpowiedniej usługi. Stosowany jest tu Standard Minimum na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami i Otoczenia zawierający praktyczne, uniwersalne, oparte na doświadczeniu mieszkańców rozwiązania, których celem jest poprawa jakości życia osób ze szczególnymi potrzebami. Standard jest wdrażany w 59 samorządach. Bazę można znaleźć pod adresem strony www Metropolii Gdańsk;
- organizacji wydarzeń skierowanych do seniorów – w Poznaniu organizowane są targi „Viva Seniorzy” na których producenci, firmy usługowe, organizacje społeczne i socjalne, a także organizacje samorządowe mogą zaprezentować swoją ofertę adresowaną do seniorów. W Krakowie odbywają się Międzynarodowe Senioralia, organizowane przez Stowarzyszenie Manko – „Głos Seniora”. W przedsięwzięciu tym uczestniczą seniorzy, członkowie Rad Seniorów, Uniwersytetów Trzeciego Wieku, organizacji seniorskich, instytucji publicznych, społecznych i prywatnych oraz przedstawiciele miast partnerskich i władz samorządowych z całej Polski;
- organizacji wydarzeń promujących dobre praktyki w zakresie dostępności – w Poznaniu organizowany był konkurs “Poznań dostępny”, którego celem jest promocja dobrych praktyk i inspirowanie do działań na rzecz szeroko rozumianej dostępności miasta dla osób z niepełnosprawnościami i osób starszych.
- standardach i procedurach dotyczących zatrudniania OzN – Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego tworzy wykraczające poza minimalne wymagania określone w ustawie standardy obsługi i zatrudniania osób ze szczególnymi potrzebami, a Urząd Miasta Wrocław opracowuje miejskie standardy dostępności i tworzy branżowe grupy do spraw dostępności;
- własnych publikacjach nt. niepełnosprawności lub dostępności i publikacjach w wersjach alternatywnych – w Szkole Podstawowej w Błoniu (Łódzkie) wychowawcy opracowali scenariusz lekcji dotyczący dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami. Dotyczy on problemów, z jakimi stykają się na co dzień uczniowie z niepełnosprawnościami oraz tego, w jaki sposób tworzyć dla nich adekwatne i przyjazne środowisko. Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu oraz Poznański Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości zapewniają doradztwo w sprawach organizacyjnych i prawnych dla osób z niepełnosprawnościami. Urząd przygotował też poradnik w języku łatwym do czytania (ETR) „Jak otrzymać pomoc z Powiatowego Urzędu Pracy w Poznaniu”, który dostępny jest na stronie www Powiatowego Urzędu Pracy w Poznaniu.
Warto także zauważyć, że coraz częściej polskie miasta są doceniane za działania w zakresie dostępność – w 2020 roku Warszawa, a w 2021 roku Poznań zostały wyróżnione w konkursie Access City. Nagroda Access City przyznawana jest od 2010 r. przez Komisję Europejską we współpracy z Europejskim Forum Osób Niepełnosprawnych jako element europejskiej strategii na rzecz osób niepełnosprawnych na lata 2010-2020.
Oprac. AG, źródło: raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne w Polsce
