Badania z 2023 r. pokazują, że w 73 proc. polscy osiemdziesięciolatkowie żyją samotnie, a ponad połowa z nich odczuwa dojmujący brak towarzystwa innych osób. Badacze zwracają uwagę na wykluczenie komunikacyjne i społeczne seniorów, zwłaszcza na wsiach.
W najbliższych latach coraz bardziej zauważalne będzie zjawisko osamotnienia seniorów i osłabienie pozarodzinnych, nieformalnych związków, a także brak miejsc sprzyjających integracji i działań motywujących do podejmowania aktywności przez osoby starsze szczególnie na wsiach, prognozuje badaczka sytuacji osób starszych Katarzyna Białobrzeska, adiunkt w Katedrze Pedagogiki Społecznej i Metodologii Badań Edukacyjnych UWM, pedagog społeczny i wiceprezes Federacji Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa.
W Katedrze Pedagogiki Społecznej i Metodologii Badań Edukacyjnych Wydziału Nauk Społecznych UWM prowadzone są badania dotyczące wykluczenia społecznego seniorów. – Wykluczenie społeczne jest zjawiskiem wielowymiarowym, obejmującym swym zakresem nie tylko ubóstwo, bezrobocie, dostęp do różnych dóbr i usług, lecz także załamanie więzi społecznej i poczucie izolacji, które prowadzić mogą nawet do utraty tożsamości – podkreśliła Katarzyna Białobrzeska z Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w wywiadzie opublikowanym na stronach internetowych uczelni.
Uszczuplenie sieci rodzinnych wynika ze zmian demograficznych i przemian wartości społecznych.
Jak zauważyła badaczka, „dynamicznie zmieniające się realia na wsiach dotknęły również bardzo delikatnej sfery życia mieszkańców wsi, jaką jest sfera społeczno-obyczajowa”. – Szczególnie dotkliwe są izolacja i wykluczenie osób starszych, co wiąże się z wydłużaniem życia seniorów, którzy coraz częściej żyją tylko ze współmałżonkiem bądź w jednoosobowym gospodarstwie domowym – podała.
Według prognoz demograficznych za kilkadziesiąt lat połowę mieszkańców mają stanowić seniorzy. – To z jednej strony pozytyw, bo żyjemy dłużej i poprawiła się jakość życia w wieku senioralnym. Z drugiej strony będzie to wielkie wyzwanie systemowe związane z obciążeniami finansowymi dla budżetu państwa, bo tę rosnącą grupę trzeba będzie utrzymać – oceniła badaczka w wywiadzie na stronach UWM.
Jak zauważyła, można mówić o pewnych cechach charakterystycznych dla tej fazy życia. – Jedną z nich jest singularyzacja starości, czyli pozostawanie w jednoosobowym gospodarstwie domowym. To zjawisko jest bardzo zauważalne w badanych przeze mnie środowiskach – zaznaczyła Białobrzeska.
Poza singularyzacją starości – zdaniem badaczki – „możemy mówić też więc o jej feminizacji – bo to właśnie kobiety dominują w grupie seniorów”.
– Trzecim aspektem jest długowieczność, czyli wzrost liczebności osób po 80. roku życia. Badani w tym wieku często korzystają już ze świadczeń opiekuńczych. I ta cecha wiąże się z koniecznością zwiększania nakładów na opiekę nad osobami starszymi – zaznaczyła badaczka.
Białobrzeska zwróciła również uwagę na zjawisko wykluczenia komunikacyjnego seniorów, które „przyczynia się do redukcji przez osoby w trzecim wieku katalogu potrzeb, które muszą realizować poza miejscem zamieszkania”.
Wielu badaczy zwraca uwagę na ubóstwo komunikacyjne na terenie Warmii i Mazur. – Na terenach wiejskich średnio potrzeba 63 minuty na dotarcie do przystanku pieszo. Młodzież pokona trasę bez problemu z przysłowiowego „buta”. Ale niekoniecznie senior – zaznaczyła badaczka.
Jej zdaniem, wykluczenie komunikacyjne staje się generatorem innych rodzajów wykluczenia. – Powiedzmy, że we wsi gminnej parę kilometrów dalej są ciekawe zajęcia, warsztaty czy spotkania dla seniorów, ale nie ma jak na nie dojechać – powiedziała.
Pokłosiem badań dotyczących aktywności seniorów na wsi jest opisany przez grupę badaczy z UWM syndrom znikającej ławeczki.
– Syndrom znikającej ławeczki to poczucie tracenia miejsca, które ukształtowane było w doświadczeniach i wyobrażeniach dotyczących aktywności podejmowanych w relacjach rozbudowanych sieci rodzinnych, silnych więzi sąsiedzkich i poczucia wspólnotowości mieszkańców wsi – podkreśliła badaczka, cytowana w wywiadzie na stronach UWM.
Zaznaczyła, że „z przestrzeni społecznej na wsiach znikają ławeczki przy drodze, przy płotach”. – Wcześniej gromadzili się tam seniorzy. Dzisiaj mamy wysokie płoty i piękne ogródki – powiedziała.
W przestrzeni życia rodzinnego brak jest „ławeczki rodzinnej”, na której zawsze było miejsce dla babci i dziadka, a teraz seniorzy często mieszkają w dwuosobowych albo jednoosobowych gospodarstwach domowych. Wreszcie syndrom znikającej ławeczki to poczucie straty po miejscach, które na wsiach stanowiły przestrzeń dla aktywności jej mieszkańców. – To tęsknota za formalnymi, zrzeszającymi mieszkańców wsi ławeczkami, takimi jak chociażby koła gospodyń wiejskich, kluby, szkoły, świetlice czy biblioteki wiejskie, w których można było się integrować i realizować swoje zainteresowania niezależnie od wieku – zauważyła badaczka.
Źródło: naukawpolsce.pl
