Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną, natomiast pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności. Ubezwłasnowolnienie może nastąpić jedynie w przypadku, kiedy upośledzenie bądź choroba psychiczna powoduje niemożność lub ograniczenie kierowania przez osobę chorą swoim postępowaniem.
Zgodnie z treścią art. 12 kodeksu cywilnego nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Z kolei ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo (art. 15 kc).
Ubezwłasnowolnić można osobę upośledzoną umysłowo niezależnie od stopnia upośledzenia, chorych psychicznie albo cierpiących na zaburzenia psychiczne wynikające np. z pijaństwa lub narkomanii. Jednakże samo upośledzenie umysłowe bądź stan psychiczny danej osoby nie jest podstawą do ubezwłasnowolnienia.
Ubezwłasnowolnienie całkowite:
Art. 13. § 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
§ 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Art. 14. § 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.
§ 2. Jednakże, gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Ubezwłasnowolnienie całkowite pozbawia możliwości dokonywania czynności prawnych.
Zatem osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może np. sprzedać lub kupić mieszkania, zobowiązać się do wykonania jakiegoś dzieła, przyjąć darowizny lub testamentu. W jej imieniu tylko rodzice lub opiekun mogą dokonywać czynności, które odniosą ważne skutki prawne.
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może ani sama, ani przez przedstawiciela ustawowego zawrzeć małżeństwa, uznać dziecka, sporządzić lub odwołać testamentu.
Taka osoba może samodzielnie dokonać jedynie czynności, które są określane w ustawie jako drobne, bieżące sprawy życia codziennego np. drobne zakupy, korzystanie z drobnych usług (fryzjer, kosmetyczka itp.).
Ubezwłasnowolnienie częściowe:
Art. 16. § 1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
§ 2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Art. 17. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.
Art. 18. § 1. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.
§ 2. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych.
§ 3. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.
Art. 19. Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.
Art. 20. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.
Art. 21. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.
Art. 22. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.
Ubezwłasnowolnienie częściowe ogranicza zdolność do pewnych czynności prawnych.
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo pewne czynności prawne może dokonywać samodzielnie, pewne jedynie za zgodą przedstawiciela ustawowego, a niektórych nie może dokonać w ogóle, gdyż będą nieważne.
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może dokonać czynności związanych z umowami powszechnie zawieranymi w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, może też swobodnie zarządzać swoim zarobkiem chyba, że z ważnych powodów, sąd opiekuńczy postanowi inaczej. Może ona również swobodnie rozporządzać przedmiotami majątkowymi, które przedstawiciel ustawowy oddał jej do swobodnego użytku.
Większość jednak czynności prawnych dokonywanych przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo, do swej ważności wymaga zgody przedstawiciela ustawowego. Będą to wszelkie czynności zobowiązujące i rozporządzające, czyli np.: kupno, sprzedaż (rzeczy wykraczających poza zakres drobnych bieżących spraw życia codziennego), darowizna, zlecenie, najem itd.
Warto dodać, że w sprawach ważniejszych kurator będzie musiał dodatkowo uzyskać zgodę sądu opiekuńczego, np. na sprzedaż mieszkania.
Ubezwłasnowolniony częściowo może zawrzeć małżeństwo. Należy podkreślić, że w przypadku osób upośledzonych umysłowo lub chorych psychicznie potrzebna jest na to zgoda sądu.
Natomiast czynnościami, których ubezwłasnowolniony częściowo dokonać nie może, będą np.: sporządzenie, zmiana lub odwołanie testamentu.
POSTĘPOWANIE W SPRAWIE O UBEZWŁASNOWOLNIENIE
Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie
Wniosek o ubezwłasnowolnienie składa się w sądzie miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a w braku miejsca zamieszkania – sądzie miejsca jej pobytu.
Wniosek taki może złożyć do sądu tylko określony w kodeksie postępowania cywilnego krąg osób; należą do niego: małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, jej krewni w linii prostej (rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki), rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy (opiekun), przysposabiający (ten, który adoptował osobę, która ma być ubezwłasnowolniona) i prokurator.
Krewni w linii prostej i rodzeństwo tracą uprawnienie do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie, jeżeli osoba, o której ubezwłasnowolnienie wnioskują, ma przedstawiciela ustawowego. A zatem, jeżeli dziecko ma rodziców, nie mogą wniosku złożyć, np. dziadkowie, brat, siostra, lub, jeżeli dziecko ma opiekuna – wniosku nie mogą złożyć rodzice (np. pozbawieni praw rodzicielskich) czy też inni jego krewni.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może też złożyć prokurator. Decyzję o złożeniu takiego wniosku może on podjąć, jeżeli zauważy taką potrzebę w związku z toczącym się innym postępowaniem albo, jeżeli sam otrzyma zawiadomienie o osobie, która wypełnia przesłanki ubezwłasnowolnienia.
Osoby nie należące do kręgu osób uprawnionych do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie, a widzące potrzebę ubezwłasnowolnienia np. dalszego krewnego lub obcej osoby potrzebujących pomocy, mogą złożyć wniosek do prokuratora o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie.
We wniosku o ubezwłasnowolnienie powinno zostać określone, czy żąda się ubezwłasnowolnienia całkowitego czy częściowego. Ma to znaczenie ze względu na czas złożenia wniosku. O ubezwłasnowolnienie całkowite można złożyć wniosek po ukończeniu przez osobę, która ma być ubezwłasnowolniona, lat trzynastu. O ubezwłasnowolnienie częściowe najwcześniej na rok przed osiągnięciem przez osobę, która ma być ubezwłasnowolniona, pełnoletności.
Do wniosku muszą być dołączone dokumenty potwierdzające przynależność wnioskodawcy do kręgu osób mogących wnioskować o ubezwłasnowolnienie danej osoby, np. odpis aktu urodzenia dziecka. Wymagane są również świadectwa o stanie zdrowia lub stanie umysłowym osoby, która ma być ubezwłasnowolniona; w przypadku osób upośledzonych umysłowo będą to np. świadectwo od lekarza psychiatry albo psychologa.
Jeżeli ustaną przyczyny, dla których orzeczono ubezwłasnowolnienie, Sąd uchyli ubezwłasnowolnienie, może to nastąpić także z urzędu. Sąd może także w razie poprawy stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia się tego stanu – zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite.
Małgorzata Adamek Wersja archiwalna wpisu dostępna pod adresem: http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek_new_&nrartyk= 1767
