Obowiązek alimentacyjny w świetle przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, który go regulują, rozumiany jest jako zobowiązanie do dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, obciążający krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Świadczenia alimentacyjne uzależnione są od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, ale też od możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji. Na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają: świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej, świadczenie wychowawcze czy świadczenia rodzinne. Osobiste staranie o utrzymanie lub o wychowanie dziecka albo osoby niepełnosprawnej jest również wykonaniem obowiązku alimentacyjnego. W takim wypadku świadczenie alimentacyjne drugiego rodzica polega na finansowym pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania dziecka. Obowiązek zapłaty świadczeń alimentacyjnych obciąża rodziców względem dziecka, niemogącego utrzymać się samodzielnie, chyba że wystarczające są dochody z majątku dziecka. W przypadku pełnoletnich dzieci uchylenie się od świadczeń alimentacyjnych jest możliwe, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla rodziców lub jeżeli dziecko nie stara się uzyskać możliwości samodzielnego utrzymania się, najczęściej gdy nie kontynuuje już nauki i nie poszukuje przy tym pracy.
Jeżeli nie ma dobrowolności w płaceniu alimentów, ich zasądzenie można uzyskać jedynie na drodze postępowania sądowego. Coraz częściej jednak ustalenie obowiązku alimentacyjnego i określenie konkretnych miesięcznych kwot tytułem alimentów przez osobę zobowiązaną do ich zapłaty odbywa się z udziałem mediatora, ale jest to możliwe jedynie, gdy obie strony zgadzają się nie tylko na samą mediację, jak i na ustalenia poczynione w jej wyniku. Ugoda zawarta przez strony przed mediatorem wymaga zatwierdzenia przez sąd, aby mogła uzyskać moc prawną ugody sądowej, tzn. by mogła wywoływać takie same skutki, jak w przypadku, gdyby strony zawarły ugodę przed sądem. Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, a tak jest w przypadku alimentów, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności. Natomiast pozew o zasądzenie alimentów oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i roszczenia z tym związane kieruje się do sądu rejonowego (właściwego ze względu na miejsca zamieszkania osoby uprawnionej – dziecka) do wydziału rodzinnego i nieletnich. Istotnym jest, aby oprócz danych, dotyczących stron postępowania, wskazać również kwotę żądanych alimentów w skali miesiąca, jak i termin ich płatności.
O alimenty dla małoletniego dziecka występuje jego przedstawiciel ustawowy, ale stroną postępowania jest mimo wszystko małoletnie dziecko, reprezentowane przez osobę dorosłą. W przypadku dzieci pełnoletnich występują one o zasądzenie alimentów w imieniu własnym. Pozew o alimenty wymaga również wskazania tzw. wartości przedmiotu sporu. W przypadku alimentów jako świadczeń powtarzających się, wartość przedmiotu sporu stanowi suma świadczeń za jeden rok (np. przy żądaniu zasądzenia 500 zł alimentów miesięcznie, płatnych do 10 dnia każdego miesiąca do rąk matki/ojca małoletniego dziecka, które ubiega się o alimenty, wartość przedmiotu sporu będzie wynosiła 6.000 zł jako iloczyn kwoty 500 zł i 12 miesięcy). W pozwie warto również zawrzeć żądanie zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie w płatności którejkolwiek z rat alimentacyjnych, w sytuacjach gdyby zobowiązany do ich zapłaty spóźniał się lub uchylał od regularnych płatności na rzecz uprawnionego dziecka. Sąd w każdej sprawie indywidualnie będzie ustalał i rozważał wysokość ponoszonych miesięcznych wydatków i kosztów na utrzymanie uprawnionego, jak i badał sytuację osoby zobowiązanej do zapłaty alimentów.
Kogo dotyczy obowiązek alimentacyjny?
Ogólnie rzecz ujmując, obowiązek alimentacyjny obciąża w pierwszej kolejności zstępnych uprawnionego (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), następnie wstępnych (rodziców, dziadków, pradziadków itd.), a dopiero na końcu rodzeństwo. Zauważa się jednak, że alimentacja zstępnych (np. rodziców) przez ich wstępnych (np. samodzielne dzieci) występuje raczej rzadko. Biorąc pod uwagę, że średnia długość życia wzrasta, a wypłacane świadczenia emerytalno – rentowe nie zawsze są wystarczające wobec potrzeb osób starszych, można spodziewać się, że taka właśnie alimentacja będzie występowała coraz częściej. Również ojciec niebędący mężem matki obowiązany jest przyczynić się do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać zwrotu kosztów za dłuższy czas. Jeżeli ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Jeżeli ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie zostało ustalone, zarówno dziecko, jak i matka mogą dochodzić roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem tylko jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa. Ponadto dziecko może nawet żądać świadczeń alimentacyjnych od męża swojej matki, niebędącego jego ojcem, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje dziecku w stosunku do żony swego ojca, niebędącej jego matką. Odwrotnie również, to mąż matki dziecka, który nie jest jego ojcem czy żona ojca dziecka, która nie jest jego matką, mogą żądać od dziecka świadczeń alimentacyjnych, jeżeli przyczyniali się do jego wychowania i utrzymania. Natomiast obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwodzie lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zależności od jego usprawiedliwionych potrzeb oraz możliwości zarobkowych i majątkowych drugiego małżonka. Obowiązek wygasa z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony pięcioletni termin. Inaczej przedstawia się sytuacja, jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozwodu, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny zobowiązany jest do zapłaty alimentów dla małżonka niewinnego, chociażby małżonek niewinny nie znajdował się w niedostatku. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa.
Gdy zobowiązany nie płaci alimentów
Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech. Niemniej jednak w razie powództwa o alimenty sąd zobowiąże do ich zapłaty najwcześniej od dnia wniesienia pozwu. Niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty, po wyraźnie sformułowanym żądaniu, sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. Wówczas w uzasadnionych wypadkach sąd może rozłożyć zasądzone świadczenie na raty. Osoba uporczywie uchylająca się od płacenia alimentów może być również pociągnięta do odpowiedzialności karnej, jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia wynosi co najmniej 3 miesiące, a przez to naraża osobę uprawnioną na brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, wówczas podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Ponadto jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu wyzbyła się majątku, zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na gorzej płatne, nie uwzględnia się tych zmian przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych. Do świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego ma prawo osoba uprawniona do alimentów od rodzica, jeżeli prowadzone wobec niego komornicze postępowanie egzekucyjne okazało się bezskuteczne. Świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego przyznawane są na warunkach określonych w ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Przysługują w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże nie wyższej niż 500 zł miesięcznie. Prawo do świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego uzależnione jest od spełnienia kryterium dochodowego, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł. Co więcej, do uzyskania prawa do świadczenia wychowawczego tzw. świadczenia 500 Plus, koniecznym jest, aby w przypadku rodziny niepełnej, osoby samotnie wychowującej dziecko, zostały ustalone na to dziecko alimenty od drugiego rodzica, chyba że z przyczyn obiektywnych jest to niemożliwe.
Należy podkreślić, że w razie zmiany sytuacji, można żądać również zmiany wydanego orzeczenia lub umowy, dotyczącej obowiązku alimentacyjnego, poprzez podwyższenie lub obniżenie dotychczasowej ich wysokości. Istotną kwestią jest, że obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego, a uchylenie alimentów zasądzonych sądownie musi odbyć się również przez sąd. Dopóki w obrocie prawnym istnieje tytuł wykonawczy, uprawniający do wszczęcia egzekucji komorniczej
w razie braku zapłaty należności alimentacyjnych, komornik sądowy nie bada zasadności istnienia i wykonania tego tytułu. Dopiero gdy zobowiązany wniesie powództwo o uchylenie obowiązku alimentacyjnego, zakończone prawomocnie postępowanie na jego korzyść będzie uprawniało do zaprzestania dalszej ich zapłaty, chyba że już w toku procesu sąd wyda na wniosek zobowiązanego do zapłaty tzw. postanowienie zabezpieczające, które wstrzyma konieczność zapłaty alimentów do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.
Eliza Krakowska – Mowińska, Radca Prawny Wersja archiwalna wpisu dostępna pod adresem: http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek_new_&nrartyk= 17064
