Termin „organizacja pozarządowa” wywodzi się z terminologii anglosaskiej i jest dosłownym tłumaczeniem amerykańskiego „Non-Governmental Organization”, od którego powstał skrót NGO, używany w terminologii międzynarodowej. Termin ten do niedawna nie był stosowany w polskich aktach prawnych, które w jego zakresie posługiwały się na ogół określeniem „organizacja społeczna”.
Wspólny cel i więź organizacyjna
Przez organizacje społeczne (pozarządowe) należy rozumieć takie podmioty, których głównym zadaniem nie jest prowadzenie działalności gospodarczej. Są to najczęściej zrzeszenia osób fizycznych, a także prawnych, które związane są wspólnym celem i stałą więzią organizacyjną, nie wchodzące w skład aparatu państwowego i nie będące spółkami prywatnymi. Od tych ostatnich odróżnia je dążenie do ochrony także interesu społecznego, a nie tylko interesu swoich członków.
Definicja
Termin „organizacja pozarządowa” wszedł do polskiego obiegu prawnego po raz pierwszy w ustawie z 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Powyższa ustawa wprowadziła jedyną w ówczesnym ustawodawstwie definicję organizacji pozarządowej: „Ilekroć w ustawie jest mowa o (…) organizacjach pozarządowych – oznacza to stowarzyszenia, związki, izby oraz organizacje pracodawców i pracobiorców o charakterze ogólnokrajowym (…)” (art. 2 pkt. 3). Definicja ta wprowadzona wyłącznie na potrzeby wspomnianej ustawy, była niepełna, nie obejmowała bowiem m. in. Fundacji.
Dopiero ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie podaje ustrojową definicję organizacji pozarządowej. Zgodnie z art. 3 ust. 2 „Organizacjami pozarządowymi są, nie będące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i nie działające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nie posiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia (…)”.
Co wyróżnia organizację
Można zatem stwierdzić, że charakterystyczne dla organizacji pozarządowych są dwa elementy, które odróżniają je od innych podmiotów:
– brak przynależności do sektora państwowego (posługującego się m. in. władczymi formami działania),
– podstawowa działalność przez nie podejmowana nie ma na celu osiągania zysku, co jest typowe dla sektora komercyjnego (prywatnego); nawet jeśli organizacja prowadzi działalność gospodarczą, to nie stanowi ona głównego celu, dla którego organizacja działa, a jest jedynie środkiem do jego osiągnięcia.
„Trzeci sektor”
Organizacje pozarządowe stanowią odrębny typ organizacji zaliczanych do tzw. sektora niezależnego nazywanego sektorem trzecim, w odróżnieniu od sektora prywatnego (sektor pierwszy) i sektora państwowego (sektor drugi).
Polem działania organizacji należących do sektora trzeciego jest świadczenie usług w zakresie szeroko rozumianej polityki społecznej i zaspokajanie wyższych potrzeb obywateli.
Organizacje te działają przede wszystkim w tych obszarach, w których potrzebna jest szczególna aktywność obywateli (przykładowo: pomoc społeczna, ochrona zdrowia, kultura, oświata, przeciwdziałanie patologiom społecznym itp.)
Profile działaności
Ze względu na profil działalności można wydzielić następujące typy organizacji pozarządowych:
organizacje samopomocy – ich specyfika polega na tym, że działają na rzecz swoich członków,
organizacje opiekuńcze – świadczą usługi dla wszystkich, którzy tego potrzebują lub tylko dla pewnych kategorii osób,
organizacje przedstawicielskie – reprezentują interesy jakiejś społeczności,
organizacje mniejszości – reprezentują interesy grup mniejszości np. narodowościowych, wyznaniowych itp.,
organizacje tworzone dla prowadzenia określonej akcji,
organizacje hobbystyczno-rekreacyjne – grupy osób zainteresowanych określoną sferą działalności
organizacje zadaniowe – często wykonują pewne funkcje zlecone przez władzę,
organizacje „tradycyjne” – o szerokiej formule działalności, jak i osób na rzecz, których działają.
Formy organizacyjno-prawne
Pod względem organizacyjno-prawnym najbardziej rozpowszechnione formy organizacji pozarządowych, to fundacje i stowarzyszenia. Ich byt prawny normują odpowiednio ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach i ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach.
Zarówno fundacje, jaki i stowarzyszenia podlegają obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Z chwilą wpisania do KRS uzyskują osobowość prawną, co stanowi istotny przymiot, gdyż pozwala organizacjom tym uczestniczyć w obrocie prawnym, jako samodzielne podmioty praw i obowiązków. Obowiązkowi wpisu do KRS nie podlegają tzw. Stowarzyszenia zwykłe, będące uproszczoną formą stowarzyszeń, wskutek czego nie posiadają one osobowości prawnej.
Podobieństwa i różnice
Pomimo, iż pod względem formalnym istnieje pewne podobieństwo między stowarzyszeniem i fundacją (obie instytucje posiadają osobowość prawną, działają na podstawie statutu, realizują cele nie zarobkowe, prowadzą działalność non profit), różnią się jednak od siebie pod względem prawnym. Stowarzyszenie, to osoba prawna typu korporacyjnego, jest zrzeszeniem osób, które chcą realizować określone, wspólne zadania. Czynnikiem podstawowym dla stowarzyszenia, jako dobrowolnej korporacji o celach nie zarobkowych są zatem członkowie i stosunek członkostwa. Fundacja natomiast, to osoba prawna typu zakładowego. Podstawą jej istnienia, substratem, jest majątek fundatorów i to fundatorzy określają cel i kierunek działalności fundacji.
Bibliografia:
M. Guć, Razem, O wspólpracy samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi, Urząd Miasta Gdyni 1996, s.25; E. Smoktunowicz, Prawo zrzeszania się w Polsce, Warszawa 1992, s.15; Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm., K .Jasiukiewicz, Współdziałanie gmin i organizacji pozarządowych w wykonywaniu zadań publicznych – zasady podstawowe, Samorząd Terytorialny 1999, nr 11, s.57; Z. Lasocik, Kilka uwag o roli organizacji pozarządowych w Państwie demokratycznym, Centrum informacji dla Organizacji Pozarządowych BORDO, Warszawa 1994; H. Izdebski, Fundacje i stowarzyszenia, Warszawa 1997, s.8; A. Kidyba, Komentarz do ustawy Prawo o stowarzyszeniach, lex Polonika 2004 Alina Wojtkowska (śródtytuły dod. przez redakcję) Wersja archiwalna wpisu dostępna pod adresem: http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek_new_&nrartyk= 511
