Idea praw dziecka, którą swoją działalnością promował Janusz Korczak, w Polsce zaistniała pełniej wraz z Konwencją o Prawach Dziecka. O różnych aspektach korczakowskiej idei i respektowania praw najmłodszych można było usłyszeć podczas konferencji „Rodzic, opiekun, nauczyciel Rzecznikiem Praw Dziecka”.
Organizatorem wydarzenia był Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2, dla którego idee Janusza Korczaka stanowią myśl przewodnią działalności edukacyjno-wychowawczej. W tym roku mija bowiem 40 lat od nadania placówce imienia Janusza Korczaka, w tym roku upływa również 30 lat od przyjęcia Konwencji o Prawach Dziecka. Z tej okazji 24 października SOSW nr 2 zorganizował konferencję „Rodzic, opiekun, nauczyciel Rzecznikiem Praw Dziecka”.
Spotkanie, na które zaproszono specjalistów z całej Polski, rozpoczęło się występem nauczycieli i uczniów placówki, którzy słowami z książki „Prawo dziecka do szacunku” w muzycznej formie nadali ton wydarzeniu.
– Zwykło się mówić „dzieci są przyszłością narodu”. Wydaje nam się oczywiste, że rodzic, opiekun, nauczyciel, sąsiad, każdy z nas winien być orędownikiem praw dziecka, a jednak w tym miejscu możemy zadać pytanie retoryczne: „Dlaczego dziecko potrzebuje rzecznika, skoro posiada niezbywalne prawa?”. Odpowiedź nazbyt oczywista rodzi kolejne pytania: „Czy dziecko zna i rozumie przysługujące mu prawa? Czy potrafi z nich korzystać? Czy jest świadome, że za prawami stoją też obowiązki?”. Jako dorośli jesteśmy zobowiązani do przygotowania dziecka do dorosłego życia, do ochrony i uznania dobra dziecka za najważniejszy cel wszystkich działań – podkreśliła Krystyna Miezio, dyrektor Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 2.
Z troską o dobro dziecka
W obronie najmłodszych i ich praw w 2000 roku powołano stanowisko Rzecznika Praw Dziecka. Marek Michalak, który pełnił tę funkcję przez dwie kadencje w latach 2008-2018, podczas konferencji opowiadał o kluczowych aspektach działalności na tym stanowisku i zaprezentował swój punkt widzenia na prawa dziecka. Wśród wymienionych działań były Rzecznik Praw Dziecka szczególną uwagę zwrócił na nowy Kodeks Rodzinny, który obecnie znajduje się w Kancelarii Prezydenta. Najważniejszym aspektem nowego aktu prawnego jest upodmiotowienie, „kierunek wskazujący, że dziecko to człowiek”.
– Są też, jak to zostało okrzyknięte, „rewolucyjne propozycje”, czyli np. odejście od dosyć negatywnego, świadczącego o bezwzględnej wyższości czy władczości pojęcia „władzy rodzicielskiej”. Ja proponuję zastąpienie go (z pełną definicją i odniesieniami) pojęciem „odpowiedzialności rodzicielskiej”. To jest zupełnie inna relacja, spojrzenie człowieka na człowieka – zaznaczył Marek Michalak.
Były Rzecznik Praw Dziecka przekonywał, że dzieci mają swoje prawa, których należy przestrzegać, bez względu na okoliczności.
– Dzieci mają swoje prawa nie dlatego, że są grzeczne, nie dlatego, że pięknie wypełniają swoje obowiązki, tylko dlatego, że są ludźmi, tylko i aż dlatego, że są dziećmi. Bez względu na to, czy spełniają nasze oczekiwania czy ich nie spełniają, czy się zachowują w sposób przez nas pożądany czy niepożądany, czy uczą się tak jak my byśmy sobie życzyli czy nie – zauważył Marek Michalak, wyrażając nadzieję, że popularne lata temu hasło „dzieci i ryby głosu nie mają” odchodzi w zapomnienie.
Dziecko jako jednostka
Na podmiotowość dzieci zwróciła uwagę także kolejna prelegentka: Marta Ciesielska z Ośrodka Dokumentacji i Badań KORCZAKIANUM w Muzeum Warszawy. Specjalistka także przywołała hasło „Nie ma dzieci, są ludzie”.
– Chodziło o to, żeby zobaczyć pewną warstwę społeczną: niedocenianą, marginalizowaną, zobaczyć ją właśnie w tej masie jako podmiotową. W połowie lat 20. Korczak zainaugurował cykl swoich wykładów pod tytułem „Prawa dziecka jako jednostki” […], który był realizowany w ramach kursu dla wychowawców placówek opiekuńczo-wychowawczych – opowiadała.
Znawczyni twórczości i aktywności Korczaka przywołała program tego cyklu. Sama treść wykładów nie jest znana, natomiast w dokumentach zostały zachowane tytuły poszczególnych części cyklu, które oparte były na wybranych tematycznie prawach najmłodszych. Wśród nich można wymienić prawo dziecka do: swobodnego poznawania, pracy nad sobą, pewnego obywatelstwa we własnym świecie, radości i rozrywki, uznawania niedoświadczenia i słabości oraz demokratyzacji wychowania.
Marta Ciesielska nakreśliła historyczny kontekst działalności Janusza Korczaka, przytaczając społeczno-polityczne aspekty postrzegania relacji między dziećmi i rodzicami w różnych czasach.
Korczak wzorem
O spuściźnie Janusza Korczaka opowiadała również Barbara Janina Sochal, przewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka. Prelegentka przedstawiła działalność stowarzyszenia, obejmującą m.in. realizację programów i projektów upowszechniających jego dorobek oraz działania wspierające edukację. Stowarzyszenie zrzesza w Polsce szkoły, placówki, instytucje i organizacje pozarządowe noszące imię Janusza Korczaka lub pracujące metodami korczakowskimi z dziećmi i młodzieżą. Jako organizacja pożytku publicznego świadczy również pomoc oraz wsparcie organizacyjno-merytoryczne dla różnych podmiotów.
– Działamy nie tylko w placówkach i kręgach, ale też ze swoją działalnością próbujemy wyjść do środowisk lokalnych, proponując konkretne działania i organizując różne wydarzenia: od sportowo-artystycznych, warsztatowych po spotkania przekazujące wiedzę o patronie – wymieniała Barbara Janina Sochal.
Specjalistka podkreślała, że idee zaproponowane przez Janusza Korczaka mają ponadczasowy charakter.
– Korczak i jego filozofia dialogu z dzieckiem okazała się ciekawym sposobem na to, by rozwiązać współczesne problemy, z którymi państwo się spotykacie – zwróciła się do uczestników konferencji.
Okazją do wymiany doświadczeń, podzielenia się sposobami realizacji korczakowskich idei i dyskusji był panel poświęcony prawom dziecka w praktyce szkolnej. Wzięli w nim udział przedstawiciele placówek noszących imię Janusza Korczaka: Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii w Zgorzelcu, Szkoły Podstawowej nr 2 w Nowej Rudzie oraz Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 2 w Elblągu. Podczas konferencji nagrodzono także uczniów, którzy swój sposób postrzegania Korczaka zaprezentowali w formie plastycznej: spotkanie zakończyło się podsumowaniem ogólnopolskiego konkursu plastycznego „Moje prawa – ważna sprawa”.
