Konsumentem jest każdy. Każdy też powinien wiedzieć, jak się bronić przed nieuczciwością ze strony przedsiębiorcy. Najlepsze porady to te od specjalisty, jednak komu się chce go szukać? Paweł Rodziewicz, Miejski Rzecznik Konsumentów w Elblągu tłumaczy w wywiadzie najważniejsze problemy z jakimi zgłaszają się do niego petenci.
Co dokładnie – prostym językiem mówiąc – rozumie się przez słowo konsument?
Definicję konsument dość precyzyjnie formułuje art. 22 kodeksu cywilnego. Najprościej rzecz ujmując, chodzi o osobę fizyczną, która wchodzi w stosunek zobowiązaniowy z przedsiębiorcą, a ten stosunek nie dotyczy w żaden sposób działalności gospodarczej, którą ta osoba fizyczna mogłaby prowadzić. Każdy z nas zatem jest konsumentem. Nawet przedsiębiorca, który w danym momencie dokonuje zakupu do swojego domu np. pralki lub zmywarki, które będą służyć jego rodzinie.
Z jakimi problemami boryka się najczęściej polski konsument? Czy Elbląg, w jakiś sposób, wyróżnia się na tym tle?
Konsumenci borykają się z różnego rodzaju problemami. Wśród nich można wyróżnić problemy wynikające z czynów o charakterze przestępczym, czyli różnego rodzaju oszustwa, wyłudzanie podpisów, zawieranie umów, które są niekorzystne już z samego założenia. Są to zazwyczaj czyny, wyczerpujące znamiona przestępstwa z art. 286 kodeksu karnego, czyli doprowadzanie do niekorzystnego rozporządzenia mienia. Oddzielną kategorią są problemy, które wynikają ze zwykłych błędów lub dotyczące wad rzeczy zakupionych lub nienależycie świadczonych usług. Są to sytuacje, w których dochodzi do sporu na linii konsument – przedsiębiorca. Spory te, z reguły, mają bardzo prostą naturę. Konsumentowi wydaje się, że usługa bądź towar nie spełniają jego oczekiwań, natomiast przedsiębiorca jest innego zdania – nie jest skłonny uznać racji konsumenta. W tym momencie dochodzi do sporu konsumenckiego. Spór ten rozpoczyna się postępowaniem reklamacyjnym. Reklamację zgłaszamy do przedsiębiorcy – czy to sklepu, w którym nabyliśmy towar, czy też przedsiębiorcy, który wyświadczył nam jakąś usługę. Przedsiębiorca ma obowiązek przyjąć reklamację. Konsument nie ma jednak wpływu na to czy uzna ją za zasadną. Jeśli przedsiębiorca i konsument mają rozbieżne zdanie na ten temat, rodzi się spór o charakterze konsumenckim. Jeżeli chodzi o Elbląg, to jako miasto na tle reszty Polski, ma swoją specyfikę. Przejawia się ona w głównej mierze w starzejącym się społeczeństwie. Mamy troszeczkę mniej młodych ludzi w stosunku do ludzi starszych. W związku z tym, częściej mam do czynienia z problemami, które są właściwe dla tej grupy wiekowej, czyli na przykład różnego rodzaju oszustwa wymierzone przeciwko seniorom.
Na co konsumenci powinni uważać najbardziej?
Przede wszystkim powinni uważać na to co podpisują. To jest najlepsza rada jaką można dać konsumentowi. Trzeba uważnie czytać to, co ktoś chce, żebyśmy podpisali. Trzeba uważać na osoby, z którymi się rozmawia, na to, kogo się wpuszcza do domu. Stosunek zobowiązaniowy powstaje z reguły w momencie, kiedy podpiszemy umowę, dlatego najważniejsze jest czytanie tego, co się zamierza podpisać.
W jaki sposób bronić się przed nieuczciwymi praktykami przedsiębiorców?
Przede wszystkim, trzeba potrafić zdefiniować taką nieuczciwą praktykę, ponieważ jeśli chodzi o ich katalog, on cały czas się powiększa. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów monitoruje polski rynek i co jakiś czas – na skutek postępowań które prowadzi – ten katalog powiększa. W związku z tym, należy obserwować rynek, jak ten rynek się zachowuje – jest zmienny. Praktyki rynkowe są bardzo różne i co chwilę pojawiają się nowe, budzące wątpliwość. Zgłaszane są one do urzędu ochrony konkurencji i konsumentów – tam dochodzi, bądź też nie, do wszczęcia postępowania, które może zakończyć się wyrokiem orzekającym co do ich uczciwości. Jeżeli mamy wątpliwość, co do tego czy ktoś próbuje wobec nas stosować nieuczciwą praktykę, to możemy zwrócić się do Miejskiego Rzecznika Konsumentów, Inspekcji Handlowej lub zadzwonić na specjalną infolinię konsumencką.
Czy istnieje jakiś podział praw konsumenta ze względu na wiek? Kiedy na przykład jest drobny druk, czy osoby starsze mają pod tym względem jakąś ulgę?
Prawa konsumentów dotyczą wszystkich osób, które są w stanie dokonać czynności prawnych. Prawo cywilne wyszczególnia nam trzy grupy podmiotów pod kątem zdolności do czynności prawnych. Czynnikami, które decydują o jej zakresie są wiek oraz stopień ubezwłasnowolnienia. Jeżeli chodzi o wiek, to częściową zdolność do czynności prawnych nabywamy w wieku 13, a całkowitą w wieku 18 lat. Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie zdolności do czynności prawnych nie posiadają, a ubezwłasnowolnione częściowo posiadają ograniczoną zdolność. Jeżeli mówimy o osobach starszych, nie ma takiego wieku, który mógłby inaczej klasyfikować te osoby, w odniesieniu do możliwości zaciągania zobowiązań. Nieuczciwi przedsiębiorcy mogą próbować wykorzystać ten fakt. Dlatego oferty przedstawiane osobom starszym powinny być dostosowane do ich wieku. W przeciwnym razie, gdy taka osoba starsza nie będzie w stanie zapoznać się z warunkami zawieranej umowy, jej oświadczenie woli może być obarczone błędami. Jeżeli będziemy w stanie wykazać, że oświadczenie woli jest obarczone błędem, możemy unieważnić taką umowę na podstawie art. 82 kodeksu cywilnego, bądź też art. 84, jeżeli ten błąd został wywołany celowo.
Niedawno obchodziliśmy Światowy Dzień Konsumenta. Jakie jest pochodzenie tego święta? Czy z tej okazji były organizowane jakieś specjalne wydarzenia?
Światowy Dzień Konsumenta obchodzony jest 15 marca od 1983 roku. Dzień ten swoją datą nawiązuje do wystąpienia prezydenta USA J. F. Kennedy’ego z 1962 roku w Kongresie podczas debaty nad ustawą dotyczącą ochrony praw konsumenta. Powiedział on wtedy znamienne słowa „Wszyscy jesteśmy konsumentami”. W Polsce Światowy Dzień Konsumenta obchodzimy od 2000 roku. Z tej okazji w całym kraju organizowane są różnego rodzaju wydarzenia, kongresy, sympozja. W tym roku obchodzimy także 20-lecie funkcjonowania Miejskich i Powiatowych Rzeczników Konsumentów. Na tą okoliczność przygotowałem niespodziankę dla młodszych mieszkańców Elbląga. Ponieważ dużo uwagi poświęcałem w swojej pracy seniorom, a przecież kształtowanie świadomości prawnej powinno rozpoczynać się od lat najmłodszych, postanowiłem zaprosić wszystkich uczniów elbląskich szkół podstawowych i ponadpodstawowych do konkursu plastycznego, organizowanego przez Prezydenta Miasta Elbląga, w którym dzieci i młodzież będą mogły wykazać się zarówno swoimi zdolnościami plastycznymi, jak i znajomością zagadnień związanych z prawami konsumenta. Więcej szczegółów oraz regulamin konkursu można znaleźć na stronie Urzędu Miejskiego w zakładce Miejski Rzecznik Konsumentów.
