o rehabilitacji osób niepełnosprawnych?
Trwają prace nad rządowym projektem ustawy o wspieraniu zatrudnienia oraz rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. Ma ona zastąpić obowiązująca od 1998 r. ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Termin jej wejścia w życie planowany jest na 1 stycznia 2005 r. Projekt znajduje się obecnie w fazie konsultacji społecznych.
Czy potrzebna jest nowa ustawa?
Według projektodawcy, proponowane zmiany systemu rehabilitacji osób niepełnosprawnych obejmują wiele aspektów i są na tyle głębokie, że koniecznym stało się opracowanie całkowicie nowej ustawy.
Jak wynika z uzasadnienia, projekt ustawy powstał w związku z potrzebą uporządkowania systemu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, przy zapewnieniu dalszej racjonalizacji i większej efektywności wykorzystania środków finansowych dostępnych w tym systemie.
Celem proponowanych zmian jest stałe zwiększanie liczby aktywnych osób niepełnosprawnych, w tym aktywnych zawodowo, przy optymalnym wykorzystaniu środków publicznych.
Planowane rozwiązania mają doprowadzić do stopniowego „uwalniania” środków obecnie „przypisanych” do pracodawców mających status zakładów pracy chronionej.
Środki te, w założeniu, powinny zostać skierowane przede wszystkim na aktywizację osób niepełnosprawnych oraz wyrównywanie szans dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, w tym wsparcie ich edukacji – zwłaszcza na poziomie wyższym. Nastąpi stopniowe przesuwanie środków w kierunku otwartego rynku pracy.
Projekt na 86 artykułów
Przygotowany przez rząd projekt ustawy jest, w porównaniu z dotychczas obowiązującą ustawą obszerny, liczy sobie bowiem 86 artykułów. Z tego względu w bieżącym numerze RzT skupimy się na przepisach ogólnych, przewidujących szereg dość rewolucyjnych zmian oraz na tym, co wciąż budzi wiele kontrowersji, tj. przewidywanych zasadach działania warsztatów terapii zajęciowej. Równie ważne kwestie związane z funkcjonowaniem osób niepełnosprawnych na rynku pracy pozostawimy do kolejnego numeru.
Kto jest niepełnosprawny?
Ustawa dotyczy osób, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności.
W odróżnieniu od obecnie obowiązującej ustawy projekt w sposób wyraźny definiuje pojęcie niepełnosprawności. Są to: ograniczenia w funkcjonowaniu osoby, będące skutkiem naruszenia fizycznej, psychicznej lub intelektualnej sprawności organizmu spowodowanej chorobą, urazem lub wadą. Nacisk został więc położony na kryterium „funkcjonalności” danej osoby, przy czym projekt przeprowadza wyraźne rozróżnienie między niepełnosprawnością, jako niezdolnością do pracy, a niepełnosprawnością, jako niezdolnością do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie. Rozróżnienie to wynika z zasadniczo odmiennych potrzeb, a w związku z tym odmiennego rodzaju działań dla przezwyciężenia (a przynajmniej zminimalizowania) ograniczeń spowodowanych brakiem pełnej sprawności.
,B>topnie niepełnosprawności również dla dzieci
Zgodnie z projektem utrzymany ma być system trzech stopni określających niepełnosprawność. Istotną nowością ma być wprowadzenie dwustopniowej oceny niepełnosprawności również w przypadku dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia. Dotychczas bowiem w stosunku do osób, które nie ukończyły 16 roku życia wydać można jedynie orzeczeniu o stwierdzonej niepełnosprawności, bez dyferencjacji poszczególnych jej stopni.
Dla celów zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej
Jak zostało to wcześniej zasygnalizowane projekt wprowadza zróżnicowane kryteria oceny niepełnosprawności w zależności, dla jakich celów orzeczenie ma być wydane. Zgodnie z art. 5 projektu dla celów zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej, osobę o naruszonej sprawności
fizycznej, psychicznej lub intelektualnej zaliczyć będzie można do:
1) znacznego stopnia niepełnosprawności, jeżeli posiada zdolność w szczególności do zatrudnienia chronionego i w dostosowanym otoczeniu miejsca pracy;
2) umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, jeżeli posiada zdolność do zatrudnienia na stanowisku przystosowanym do psychofizycznych możliwości i w dostosowanym otoczeniu miejsca pracy;
3) lekkiego stopnia niepełnosprawności, jeżeli jej zdolność do zatrudnienia jest obniżona niezależnie od zastosowanej kompensacji w niepełnosprawności.
Wprowadzono jednocześnie definicję przystosowanego stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej: jest to stanowisko pracy oprzyrządowane i dostosowane odpowiednio do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności. Będąca elementem definicji lekkiego stopnia niepełnosprawności zdolność do zatrudnienia oznacza zachowanie, mimo naruszonej sprawności organizmu, aktywności zawodowej przy obniżonej zdolności do wykonywania pracy, zgodnej z przygotowaniem zawodowym lub po przekwalifikowaniu.
Kto ustala, kto orzeka?
Stopień niepełnosprawności dla celów zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej, ustalany będzie na podstawie oceny dotyczącej wskazań do wsparcia w zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej,wydanej na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na zlecenie zespołu orzekającego o niepełnosprawności.
Rozwiązanie to ma, zdaniem projektodawcy zapewnić standaryzację procedur i kryteriów na terenie całego kraju.
W orzeczeniu dla celów zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej, oprócz ustalenia stopnia niepełnosprawności zawarte też będą wskazania do wsparcia w zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej, ustalone w oparciu o ocenę dotyczącą m.in. konieczności dostosowania stanowiska pracy, konieczności zapewnienia opiekuna w miejscu pracy oraz opieki lekarskiej lub pielęgniarskiej.
Bez stałych orzeczeń
Zgodnie z projektem orzeczenia dla celów zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej wydawane mają być na czas określony, nie dłuższy niż 5 lat. Po upływie tego okresu koniecznym będzie ponowne stawienie się przed zespołem orzekającym.
Dla celów nie związanych z zatrudnieniem
Odmiennie uregulowana została dyferencjacja stopni niepełnosprawności dla celów nie związanych z zatrudnieniem (słowami projektu: dla celów korzystania z ulg i uprawnień). W tym przypadku przeprowadzone ma zostać także dodatkowe rozróżnienie na podstawie kryterium wiekowego.
Zgodnie z projektem pełnoletnia osoba niepełnosprawna może być zaliczona do:
znacznego stopnia niepełnosprawności — jeżeli ma naruszoną sprawność fizyczną, psychiczną lub intelektualną powodującą konieczność całkowitej opieki innych osób w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, przez którą należy rozumieć brak możliwości do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się samoobsługę i poruszanie się;
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności — jeżeli ma naruszoną sprawność fizyczną, psychiczną lub intelektualną powodującą konieczność częściowej opieki w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych lub pomocy innych osób w samodzielnej egzystencji;
lekkiego stopnia niepełnosprawności — jeżeli ma naruszoną sprawność fizyczną, psychiczną lub intelektualną powodującą konieczność pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych, z uwzględnieniem uwarunkowań społecznych i kulturowych.
Dzieci i młodzież
W przypadku osób, które nie ukończyły 18 roku życia wyróżnione mają być dwa stopnie niepełnosprawności:
znaczny stopień niepełnosprawności — jeżeli osoba ma naruszoną sprawność fizyczną, psychiczną lub intelektualną powodującą konieczność zapewnienia jej całkowitej opieki w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku lub powodującą znaczne zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu i wymagającą systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem;
lekki stopień niepełnosprawności — jeżeli osoba ta ma naruszoną sprawność fizyczną, psychiczną lub intelektualną, powodującą ograniczenia w rozwoju, zdolności do czynności samoobsługowych stosownie do wieku oraz konieczność pomocy w procesie leczenia, rehabilitacji lub edukacji.
Podobnie jak w dotychczas obowiązujących przepisach, kwestia niepełnosprawności dzieci i młodzieży zrelatywizowana ma być w stosunku do ich wieku i rozwoju. Orzeczenia ich dotyczące wydawane mają być na czas określony, nie krótszy niż 12 miesięcy i nie dłuższy niż do ukończenia przez daną osobę 18 roku życia.
W orzeczeniach wydawanych dla celów korzystania z ulg i uprawnień zawierane mają być także wskazania w zakresie uczestnictwa w warsztacie terapii zajęciowej, prawa do dodatkowej powierzchni mieszkaniowej lub oddzielnego pokoju (ważne przy ustalaniu prawa do dodatku mieszkalnego) oraz spełnienia przez osobę niepełnosprawną przesłanek określonych w kodeksie drogowym, uprawniających do nie stosowania się do niektórych znaków drogowych.
Orzecznictwo w powiatach, II instancja w województwie i sąd, ale…
Orzekanie o stopniu niepełnosprawności w dalszym ciągu należeć ma do zespołów usytuowanych w powiatach oraz, w drugiej instancji, w miastach wojewódzkich. Jednak, jak zostało to już wyżej zasygnalizowane, stopień niepełnosprawności dla celów zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej ustalany będzie wespół z lekarzem orzecznikiem ZUS, dokonującym oceny dotyczącej wskazań do wsparcia w zatrudnieniu.
Projekt przewiduje także, w przypadku orzeczeń wydawanych dla celów korzystania z ulg i uprawnień, sądową kontrolę ich prawidłowości, statuując prawo odwołania się od orzeczenia wojewódzkiego zespołu (II instancji) do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
Niezaskarżalny orzecznik
Takie sformułowanie projektu, wyłączające spod sądowej kontroli orzeczenia wydawane dla celów zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej z pewnością jest niekonsekwentne, zważywszy na fakt, iż także ocena dokonywana przez lekarza orzecznika ZUS jest niezaskarżalna. Dopatrzyć się w tym można pewnej obawy rządu przed poddaniem tych jakże ważnych zagadnień, związanych z możliwościami zatrudnienia osób niepełnosprawnych, kontroli niezawisłego sądu. Należy mieć nadzieję, iż w trakcie prac w parlamencie przepis ten zostanie skorygowany.
Cele rehabilitacji
Projekt wprowadza jedno, ale niezwykle ważne uzupełnienie w zakresie celów rehabilitacji. Podobnie, jak określają to obecne przepisy, projekt definiuje cele rehabilitacji osób niepełnosprawnych, jako zespół działań, w szczególności organizacyjnych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych, zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia oraz integracji społecznej i zawodowej.
Kluczowe jest właśnie określenie, jako jednego z celów, integracji zawodowej osób niepełnosprawnych. Jest wyrazem pewnego przewartościowania w polskim systemie prawa socjalnego, obecnego także w obowiązującej od maja bieżącego roku ustawie o pomocy społecznej, sprowadzającego się do możliwie najwyższego zaktywizowania osób potrzebujących pomocy i ich usamodzielnienia. Tendencja ta przejawia się w dążeniu do wprowadzenia osób niepełnosprawnych, w miarę możliwości oczywiście, na otwarty rynek pracy.
Utrzymując podział na rehabilitację zawodową i rehabilitację społeczną, uzasadniony odmiennymi metodami stosowanymi dla osiągnięcia jej celów, projekt nie wprowadza zasadniczych zmian przy określeniu zadań rehabilitacji zawodowej. W dalszym ciągu jej celem będzie ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy.
Rozszerzeniu ulec ma natomiast katalog zadań rehabilitacji społecznej. Będzie ona miała na celu umożliwienie osobom niepełnosprawnym pełnienia ról społecznych oraz pokonania barier w szczególności psychologicznych, architektonicznych, urbanistycznych, transportowych i w komunikowaniu się (uczestnictwa w życiu społecznym). Cele te realizowane będą przede wszystkim przez:
1) wyrabianie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej osoby niepełnosprawnej;
2) wyrabianie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecznych;
3) likwidację barier, w szczególności architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, technicznych, w komunikowaniu się i dostępie do informacji;
4) kształtowanie w społeczeństwie właściwych postaw i zachowań sprzyjających integracji z osobami niepełnosprawnymi.
Zadania określone w ostatnich dwóch punktach, niezwykle istotne i ważne, w obecnie obowiązującej ustawie nie są bezpośrednio wyszczególnione, w tym więc zakresie projekt wychodzi naprzeciw oczekiwaniom środowiska osób niepełnosprawnych.
Analogicznie jak w obecnie obowiązującej ustawie projekt przewiduje, jako podstawowe formy wspomagania rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych uczestnictwo w warsztatach terapii zajęciowej i w turnusach rehabilitacyjnych.
Regulacje dotyczące warsztatów terapii zajęciowej pozostają bez większych zmian. W dalszym ciągu wtz jest placówką mającą stworzyć osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwość rehabilitacji zawodowej i społecznej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. Utrzymana zostanie zasada współfinansowania ze środków PFRON kosztów utworzenia i działalności wtz oraz kosztów wynikających ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu. Istotna zmiana przewidywana w projekcie to zaprzestanie finansowania kosztów uczestnictwa w warsztacie osób niepełnosprawnych przebywających w jednostkach organizacyjnych obowiązanych do zapewnienia terapii zajęciowej na podstawie odrębnych przepisów. Wciąż jeszcze obowiązująca ustawa przewiduje w takim wypadku dofinansowanie ze środków PFRON, obniżone jedynie w zależności od procentowego wskaźnika udziału tych osób w ogólnej liczbie uczestników warsztatu. Projekt wprowadza także sztywny limit wysokości dofinansowania kosztów utworzenia nowego warsztatu w powiecie, w którym dotychczas nie działał żaden warsztat. Koszty te będą mogły być finansowane do wysokości 75% ogólnych kosztów utworzenia warsztatu.
Istotną nowością projektu jest przepis art. 22 ust. 1 pkt 1, zgodnie z którym skierowanie do uczestnictwa w warsztacie terapii zajęciowej wydawane będzie przez powiatowe centrum pomocy rodzinie, zgodnie ze wskazaniami zawartymi w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności. Będzie to zatem kolejna instancja, którą trzeba będzie „zaliczyć” w drodze do podjęcia rehabilitacji w warsztacie.
Praktycznie bez zmian przejęte zostały w projekcie dotychczasowe przepisy dotyczące turnusów rehabilitacyjnych. Na takich samych więc zasadach odbywać się będzie wydawanie skierowań na turnusy rehabilitacyjne oraz uzyskiwanie dofinansowań do uczestnictwa w takim turnusie.
Zadania dla powiatu
Większość zadań wynikających z tego projektu usytuowana została na poziomie powiatu. Przede wszystkim na władzach powiatowych ciążyć będzie opracowanie i realizacja powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka — po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami. Na powiatach również spocznie obowiązek dofinansowania uczestnictwa osób niepełnosprawnych i ich opiekunów w turnusach rehabilitacyjnych , kultury, rekreacji i turystyki osób niepełnosprawnych, zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze przyznawane osobom niepełnosprawnym, a także likwidacji barier architektonicznych, w komunikowaniu się i technicznych, w związku z indywidualnymi potrzebami osób niepełnosprawnych, rehabilitacji dzieci i młodzieży oraz dofinansowanie kosztów tworzenia i działania warsztatów terapii zajęciowej i pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych, ich szkolenie oraz przekwalifikowanie.
Przytoczone wyżej założenia projektu nie stanowią wielkiej rewolucji. Są one w znacznej mierze kontynuacją zasad określonych w obecnej ustawie.
Główną zmianą jest wprowadzenie zróżnicowanego systemu oceny stopnia niepełnosprawności w zależności od celu, do jakiego ma być wydane orzeczenie.
Z pewnością projekt ten będzie jeszcze podlegał zmianom, zarówno w trakcie przeprowadzanych właśnie konsultacji społecznych, jak i prac w parlamencie, przewidywać jednak należy, iż ostateczna wersja będzie raczej zbieżna z tym, co zostało wyżej przedstawione. W kolejnym numerze RzT kontynuować będziemy ten temat, skupiając uwagę na zasadach związanych z funkcjonowaniem osób niepełnosprawnych na rynku pracy.
Bartosz Kulesza Wersja archiwalna wpisu dostępna pod adresem: http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek_new_&nrartyk= 57
