27 maja mija 20 lat od pierwszych wyborów samorządowych w III Rzeczpospolitej Polskiej. Pierwsza ustawa samorządowa z 1990r. ustanawiała tylko pierwszy szczebel samorządu terytorialnego – samorząd gminny i jest to jedyna zmiana ustrojowa, którą wszyscy uważają za udaną. Dziś mamy trzy szczeble samorządu: gminę, powiat i województwo. Podział kompetencji i odpowiedzialności pomiędzy nimi a także pomiędzy administracją samorządową i rządową wciąż dla wielu obywateli jest sprawą nie do końca zrozumiałą. Mówi się też w gremiach naukowych i politycznych o konieczności wprowadzenia poprawek, szczególnie w odniesieniu do powiatów i województw. Nie podlega jednak dyskusji, że samorząd terytorialny jest niezbędnym elementem demokracji.
Samorząd zaczął się od gmin
Utworzone w 1990 r. gminy otrzymały za zadanie zaspokojenie podstawowych potrzeb mieszkańców: zaopatrzenie w wodę i energię, zbieranie i utylizację odpadów, prowadzenie przedszkoli i szkół podstawowych, zarządzanie komunalnym zasobem mieszkaniowym i całym gminnym majątkiem, pomoc społeczną, dbałość o czystość środowiska przyrodniczego, dbałość o ład przestrzenny na terenie gminy.
Na czele gminy wiejskiej stanął wójt, miejsko-wiejskiej i miejskiej burmistrz, duże miasta otrzymały prezydenta. Przez pierwsze trzy kadencje wójt, burmistrz i prezydent byli wybierani i odwoływani przez radnych. W tej sytuacji najważniejszym decyzyjnym organem władzy była rada gminy.
Pierwsze wybory samorządowe – podobnie jak parlamentarne były próbą sił, w której zdecydowane zwycięstwo odniosła „Solidarność”. To głównie jej przedstawiciele zasiedli w radach gmin.
I kadencja samorządowa była okresem bardzo wytężonej pracy, ponieważ trzeba było najpierw utworzyć majątek gminny wyodrębniając go z majątku skarbu państwa, utworzyć odpowiednie urzędy i instytucje, statuty i regulaminy, zreformować gospodarkę komunalną. Stopniowo wzrastały dochody własne gminy a administracja rządowa przekazywała gminom kolejne zadania.
Od 2004 roku wójt, burmistrz i prezydent wybierani są w wyborach bezpośrednich. Zmniejszona też została liczebność rad. Do najważniejszych zadań rady należy uchwalenie budżetu na kolejny rok, strategii rozwoju, planów zagospodarowania przestrzennego i programów gospodarczych i społecznych.
Rada nie ma jednak wpływu na decyzje wójta (burmistrza, prezydenta) i na jego postępowanie. Nawet nie udzielenie absolutorium nie powoduje praktycznie żadnych skutków. Upoważnia jedynie radę do ogłoszenia referendum odwoławczego, które rzadko przynosi wyniki. Taka sytuacja umniejszyła znaczenie rady i nie motywuje radnych do aktywnego działania.
Powiaty i województwa samorządowe
W 1998 roku ustanowione zostały kolejne szczeble samorządu terytorialnego – powiat i województwo.
Powiat
Na budżet powiatu składają się głównie subwencje i dotacje z budżetu państwa. Mając niewielkie dochody własne władze powiatu mają też bardzo ograniczone możliwości działania, pomimo to społeczność powiatowa jest z reguły zintegrowana i stara się rozwijać korzystając m.in. z pieniędzy unijnych.
Starosta stojący na czele powiatu wybierany jest przez radę powiatu.
Województwo
W województwie rządzą dwie władze – samorządowa i rządowa. Przedstawicielem rządu i jednocześnie najniższym szczeblem administracji rządowej jest wojewoda, który pełni głównie funkcje nadzorcze i kontroluje decyzje samorządów pod względem zgodności z obowiązującym prawem państwowym. Władze samorządowe to sejmik wojewódzki i wybierany przez sejmik zarząd województwa na czele z marszałkiem.
Samorząd wojewódzki ma własny budżet, podlegają mu m.in. szpitale wojewódzkie, domy pomocy społecznej, szkolnictwo wyższe, ochrona przeciwpowodziowa, zagospodarowanie przestrzenne, transport zbiorowy w skali regionu, wojewódzkie placówki kultury. Urząd marszałkowski rozdziela też pieniądze unijne.
Podział terytorialny i podział kompetencji
Nowy podział administracyjny kraju wywołał wiele kontrowersji. Między innymi protestowali elblążanie – przeciwko przynależności do Olsztyna. Ciągle też dyskutowany jest podział kompetencji pomiędzy marszałka i wojewodę. Wydaje się, że decyzje podejmowane w związku z utworzeniem nowych województw oparte były bardziej na względach politycznych niż na argumentach społecznych i ekonomicznych.
20 lat samorządu w Elblągu
W Elblągu I kadencja Rady Miejskiej liczyła 45 radnych, przy czym 35 zostało wybranych z list „Solidarności”. Na czele Rady stanął Wiktor Daszkiewicz, a pierwszym prezydentem został Józef Gburzyński. W 2009 r. wydana została publikacja „Rada Miejska w Elblągu I kadencja 1990-1994 – u źródeł społeczeństwa obywatelskiego”, obrazująca, jak powstawało samorządne miasto.
Kolejnym prezydentem Elbląga był Witold Gintowt-Dziewiałtowski, a na prezydenta trzeciej kadencji Rada Miejska wybrała Henryka Słoninę.
W następnej kadencji już w wyborach powszechnych prezydentem miasta wybrany został ponownie Henryk Słonina, który pełni tę funkcję do dziś.
Zgodnie z nową ustawą skład Rady zmniejszył się do 25 radnych, na których czele stoi dziś Przewodniczący Rady Miejskiej, Janusz Nowak.
Przed nami kolejne wybory samorządowe
Wybory do samorządu nie cieszą się wysoką frekwencją, co dziwi, bo właśnie władze samorządowe mają największy wpływ na to, jak nam się żyje.
Od nich zależy funkcjonowanie komunalnej gospodarki, sprawność publicznej komunikacji, ilość i poziom szkół, ilość miejsc w przedszkolach, dostęp do lekarza pierwszego kontaktu, przystosowanie miasta dla osób niepełnosprawnych, opieka nad ludźmi chorymi, starszymi i ubogimi, oferta kulturalna, jakość ulic, wygląd naszego miasta. Od Prezydenta i starań Urzędu Miasta zależy też, jak nasze miasto będzie postrzegane z zewnątrz i czy będzie atrakcyjne dla inwestorów tworzących miejsca pracy.
Jesienią będziemy wybierać wójtów, burmistrzów i prezydentów oraz radnych na kolejną kadencję.
Można zdać się na wybór sąsiadów, ale na pewno lepiej samemu poznać kandydatów i wybrać tych najlepszych. A potem pilnować, żeby dotrzymali swoich obietnic – bo demokracja sprawnie funkcjonuje tylko w obywatelskim społeczeństwie.
Teresa Bocheńska Wersja archiwalna wpisu dostępna pod adresem: http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek_new_&nrartyk= 5467
