Osoba niepełnosprawna to nie ktoś, kto po prostu ma pewne dysfunkcje, tylko ktoś, kogo otoczenie nie pozwala z tymi dysfunkcjami normalnie żyć. To podstawowy punkt wyjścia badań, które na Uniwersytecie Łódzkim poprowadzi dr Katarzyna Ojrzyńska z Wydziału Filologicznego UŁ w ramach projektu finansowanego przez PFRON.
Wśród pozostałych zagadnień m.in. dekonstrukcja tzw. „normy cielesnej”, koncepcja „kalekiego zrównoważonego rozwoju” (ang. crip sustainability) Kim Q. Hall czy pojęcie eko-sprawności (ang. eco-ability) Anthony’ego J. Nocelli.
Niepełnosprawność a środowisko społeczne
Kulturowe studia o niepełnosprawności są dziedziną dość młodą, która w ostatnich latach zaczęła coraz prężniej rozwijać się na polskim gruncie. Wyrosły one ze społecznego modelu, który doszukuje się przyczyn niepełnosprawności nie tyle w dysfunkcji jednostki, ile w jej środowisku społecznym. Innymi słowy tym, co uniesprawnia jest otoczenie, które nie jest dostosowane do potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami oraz popularne przekonanie o tym, że niepełnosprawność jest gorszą, ułomną formą bycia w świecie.
Dr Katarzyna Ojrzyńska z UŁ przeanalizuje wybrane teksty kultury, które łączą w sobie perspektywy krytyczne charakterystyczne dla tej dziedziny wiedzy oraz ekokrytyki, co umożliwi szczegółowe rozważania na temat kategorii niepełnosprawności i natury.
– Wspomniane teksty kultury wizualnej, stworzone przez artystów i artystki, którzy uważają niepełnosprawność za ważny element swojej twórczości i tożsamości, to performans ruchowy i film pt. „Gatunki chronione” opracowane przez Rafała Urbackiego, niepublikowany projekt fotograficzny szkockiej tancerki Clair Cunningham, w którym artystka wykorzystuje swoje kule i który pokrótce przedstawiła na tegorocznej warszawskiej konferencji „Sztuka i Niepełnosprawność: Przekraczanie granic”, oraz współczesne malarskie autoportrety amerykańskiej artystki z artrogrypozą Sunaury Taylor – wyjaśnia dr K. Ojrzyńska, kierownik projektu.
Niepełnosprawność i bioróżnorodność
Dotychczas w tym obszarze inspiracją były głównie studia kobiece i genderowe (np. Rosemarie Garland-Thomson, Elizabeth J. Donaldson, Kim Q. Hall), studia queerowe (np. Robert McRuer, Alison Kafer) i postkolonialne (np. Anita Ghai, Dorota Krzemińska). Związki pomiędzy studiami o niepełnosprawności i ekokrytyką, które dopiero niedawno przyciągnęły uwagę kilku zachodnich badaczy (np. Anthony’ego J. Nocelli, Sary Jaquette Ray), stanowią interesujące i produktywne pole rozważań akademickich.
– Rozważania zostaną osadzone w kontekście bioetycznej refleksji nad destygmatyzacją niepełnosprawności. Zakłada ona uznanie niepełnosprawności za cenny element spektrum ludzkiej bioróżnorodności. Chodzi zatem o odejście od definiowania niepełnosprawności w odniesieniu do medycznej «normy», czyli postrzegania jej w kategoriach patologii czy też defektu, który wymaga naprawy – dodaje dr Ojrzyńska.
Uporządkowanie istniejących teorii
Pierwszym celem projektu jest przeanalizowanie, jak wybrane przez autorkę teksty kultury wkomponowują cielesną niepełnosprawność w świat natury i przedstawiają ją jako cenną formę bioróżnorodności. Jednocześnie teksty te zachęcają do refleksji nad możliwością rozwijania metodologii nauk humanistycznych, łączących perspektywę studiów o niepełnosprawności z oglądem ekokrytycznym. Wypracowanie tego rodzaju nowatorskich połączeń stanowi drugi istotny cel projektu.
– Mam zamiar uporządkować istniejące teorie, które wskazują na możliwość produktywnego połączenia perspektyw współczesnych studiów o niepełnosprawności i ekokrytyki. Planuję ponadto wkomponować owe teorie w szerszy kontekst bioetyczny tego, co Rosemarie Garland-Thomson nazywa „ochroną niepełnosprawności”. Polega ona na tworzeniu dostępnego świata, który będzie przyjazny dla różnych form ludzkiej bioróżnorodności, a nie tylko dla ciał sprawnych. Pierwszym krokiem w kierunku tworzenia takiego świata jest zmiana sposobów myślenia o niepełnosprawności – podsumowuje dr Ojrzyńska.
Projekt „Na styku kulturowych studiów o niepełnosprawności i ekokrytyki: niepełnosprawność i bioróżnorodność w wybranych tekstach kultury”, jest realizowany w ramach konkursu „Niepełnosprawność w naukach humanistycznych” organizowanego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. PFRON sfinansuje jeszcze trzy inne projekty z Uniwersytetu Łódzkiego.
Materiał źródłowy: dr Katarzyna Ojrzyńska, Wydział Filologiczny UŁ
Redakcja: Centrum Promocji UŁ
Paweł Śpiechowicz, rzecznik prasowy Uniwersytet Łódzki
